En mijn snijbonen... zulke!

De Nederlandse Pride and Prejudice-bewerking De vier dochters Bennet van Peter Holland en Lo van Hensbergen is gebaseerd op een tv-bewerking van Cedric Wallis uit 1958, de tweede die voor de BBC werd gemaakt (de eerste dateert van 1952). Volgens IMDB is dat origineel verloren gegaan, zodat de Nederlandse versie zelfs voor de Britse tv-geschiedenis historische waarde heeft: de Nederlandse serie is namelijk wel bewaard gebleven.

Sterker nog, die staat in zijn geheel op YouTube:
Aflevering 1
Aflevering 2
Aflevering 3
Aflevering 4
Aflevering 5
Aflevering 6

De vraag is natuurlijk of zo’n oude serie nog genietbaar is. Ik heb hem helemaal bekeken en heb me niet verveeld. Nu heeft het boek ook zo’n ijzersterk verhaal dat het altijd leuk is om dat weer eens in een of andere vorm tot je te nemen. Zo’n meesterwerk als de BBC-versie uit 1995 is dit bij lange na niet; als geheel is de serie te gedateerd om nu nog een groot publiek aan te spreken. Dat ik toch geboeid was, kwam misschien vooral doordat het leuk om is te zien hoe er toen tv werd gemaakt: hoe er werd geregisseerd en geacteerd, met die toneelmatige dictie en nadrukkelijke articulatie. Leuk ook om jonge spelers als Ramses Shaffy en Joop Admiraal aan het werk te zien naast acteurs van een oudere generatie als Mien Duymaer Van Twist, die in de jaren 20 nog in stomme films had gespeeld.

Kritiek is altijd mogelijk, en Nederland zou Nederland niet zijn als die er niet kwam – al meteen in 1962. Het Vrije Volk klaagde na de laatste aflevering namelijk niet alleen over het uitzendschema, de krant had ook inhoudelijke kritiek:

In de tweede plaats heeft regisseur Peter Holland de zo langzamerhand verouderde problematiek niet weten op te vangen met de virtuoze taaltechniek, die het werk van Jane Austen ook nu nog zeer lezenswaard maakt. Bovendien werd vaak slordig met de slecht ingestudeerde teksten omgesprongen.
Als verzachtende omstandigheid kan worden aangetekend, dat de actrices en acteurs voor een weinig benijdenswaardige taak stonden. Er was aan de vaak moeilijk uit te spreken teksten weinig eer te behalen en de handeling was weinig bewegelijk.
De NCRV heeft met deze feuilleton in het hart van het zaterdagavond-programma het probleem waarmee deze omroepvereniging blijft worstelen, niet opgelost. Dat is het probleem op de zaterdagavond met een passend programma het TV-scherm te vullen.

Versprekingen

Die kritiek is niet onterecht. Wat de slecht ingestudeerde teksten betreft: het klopt dat de acteurs zich vrij vaak verspreken. Zo vaak dat ik me tijdens het kijken al afvroeg of het destijds soms te duur was om scènes over te doen, of dat het gewoon slordigheid is. Dankzij de recensent van Het Vrije Volk weet ik nu in ieder geval dat het kritische kijkers ook toen al opviel; en dat de – inderdaad vrij stijve en niet altijd even fraai vertaalde – dialogen ook destijds als ‘moeilijk uit te spreken teksten’ werden ervaren.

Hier twee voorbeelden van die versprekingen, vrij willekeurig gekozen, want zoals gezegd: het wemelt ervan. Vader en moeder Bennet in de eerste aflevering:

Na 13 seconden bloedt de zin van moeder Bennet dood, het klinkt alsof ze haar tekst kwijt is: ‘Voor een moeder met vier dochters komt een getrouwde man...’ En dan iets onverstaanbaars (‘niet im Frage’?). Let ook op haar ogen: het is alsof Duymaer van Twist naar de regisseur kijkt van: ‘Oeps. Moet het over?’ Maar Joan Remmelts gaat als Mr Bennet onverstoorbaar door – wat overigens helemaal in character is – en blijkbaar vonden ze het niet de moeite om de scène (überhaupt? of voor de zoveelste keer?) over te doen.

En hier struikelt Ramses Shaffy als Darcy in de vierde aflevering over het woord ‘gevoelstoestand’:

Je kunt argumenteren dat het bewust is, een gevolg van Darcy’s eigen bewogen ‘gevoelstoestand’, maar dat is een beetje flauw; ook dit is duidelijk een verspreking.

Droste cacao

In de volgende scène uit aflevering 3 gaat iets anders mis. Het Vrije Volk klaagde over de ‘weinig bewegelijke handeling’, maar het verhaal bestaat nu eenmaal vooral uit pratende hoofden. Er is weinig actie, dus het lijkt me voor een regisseur nog een hele toer om te voorkomen dat het beeld statisch wordt. Ik heb de indruk dat er vaak wel vakkundig met positionering en camerastandpunten is gewerkt om scènes wat dynamiek te geven. En hier heeft de regie zich helemaal uitgeleefd met een spiegeleffect – om die pratende hoofden eens heel anders in beeld te brengen:

Helaas gaat dat na 8 seconden mis doordat Mrs Gardiner (Fien Berghegge) met haar schouder tegen de spiegel duwt – en hup, ineens verschijnt de camera in beeld!

Graskalven en pretkuikens

Het is een leuke sport om die foutjes op te sporen, maar het zou onterecht zijn om alleen de gebreken te benadrukken. Het zijn betrekkelijk kleine smetten op wat toen waarschijnlijk een prestigieuze productie was. Het foutje in de spiegelscène laat ook onverlet dat die sequentie heel fraai eindigt met dit droste-effect:

Aan het drama voegt het misschien weinig toe, maar cameraman en regisseur vonden dit vast leuk om te doen. Des te spijtiger van dat foutje – dat me aanvankelijk overigens helemaal niet opviel; ik zag het pas toen ik deze scène eruit lichtte omdat hij me positief was opgevallen.

(Daarnaast heb ik van deze spiegelscène overigens het nieuwe woord ‘tripschoenen’ geleerd. Andere fijne woorden die ik van de serie heb opgedaan: groen graskalf en pretkuiken, vader Bennets benamingen voor de domme Lydia.)

Als kapstok voor jouw illusies

Een in zijn eenvoud ook best aardige regievondst: de boeken die worden dichtgeklapt; met links Ann Hasekamp als Jane en rechts Lies Franken als Elisabeth:

En wat het spel betreft: erg leuk zijn de scènes met moeder Bennet. Dat is altijd een van de dankbaarste rollen, en biedt Duymaer van Twist alle kans om te schmieren.

Ook uitstekend lijkt me de chemie tussen haar en Joan Remmelts als de sarcastische vader Bennet, die het ‘een genoegen was om als kapstok voor haar illusies te dienen’:

Wieden, spitten, zaaien, snoeien, stekken

Een hoogtepunt in meerdere opzichten is de snijbonenscène in huize Collins, met een duidelijk van zijn rol genietende Pieter Lutz. Ik was de hele moestuin van dominee Collins al vergeten. Ik neem aan dat hij ook wel voorkomt in de roman (en in de BBC-versie van 1995) – maar ik kan me nauwelijks voorstellen dat zijn snijbonen daarin ook zo dubbelzinnig worden besproken: ‘Geen forsere in heel ’t graafschap’!.

Zulke snijbonen als hij kweekt...

En geen overzicht van een Pride and Prejudice-bewerking is compleet zonder een huwelijksaanzoek. Tot besluit daarom nog het eerste aanzoek van Darcy aan Elisabeth: