Poppetjespleidooi

In een interview met Maaike Hartjes in NRC deze week worden de figuurtjes in haar strips ‘stokpoppetjes’ genoemd. Dat is blijkbaar het eerste woord dat bij de verslaggever opkomt voor die primitieve tekeningetjes (en primitief bedoel ik hier niet negatief). Ik constateer dus dat de term ‘stokpoppetje’ onherroepelijk aan het inburgeren is, of waarschijnlijk allang ingeburgerd is geraakt. En dat vind ik een beetje jammer.

Plaatje hier vandaan gejat

‘Stokpoppetje’ is een vrij nieuw woord: volgens mij is het pas deze eeuw ontstaan. En ik kan het niet helpen, ik blijf het ervaren als klakkeloze en niet helemaal lekkere (want voornamelijk op klank gebaseerde) vertaling van het Engelse stick figure.

Het Engelse stick kan zowel een stok zijn als een twijg, of zoiets kleins als een luciferhoutje. Maar bij een stok denk ik aan een stevig stuk hout (een stok om een hond mee te slaan), niet aan de iele streepjes in een primitief getekend figuurtje. En een stokpop... dat was, ook volgens Van Dale, eigenlijk altijd een pop op een stokje. Zoals een wajangpop:

Bron: Wikipedia

Of zo’n marionet als we bij handenarbeid moesten maken:

Bron: een webwinkel

Stokpoppetje staat als apart woord gelukkig nog niet in Van Dale. (Verbazingwekkend genoeg staat stick figure trouwens ook niet in de Van Dale Engels-Nederlands; doet Van Dale nog wel iets aan de inhoudelijke verbetering en uitbreiding van het vertaalwoordenboek, of gaat al het geld tegenwoordig op aan de techniek?) Maar dat is vast een kwestie van tijd; in WikiWoordenboek is het allang opgenomen (zij het met een waardeloze definitie). Mijn klacht komt vast te laat. (Nog afgezien van het feit dat er toch nooit iemand naar mij luistert.)

Maar het zij hier genoteerd: van mij mag het stokpoppetje als aanduiding voor primitieve tekeningetjes en als vertaling voor stick figure een zachte dood sterven.

Nee, een zachte dood, zeg ik!

Bron: een puber, denk ik...

Hark ye!

Hoe je het dan wel moet noemen? Gewoon, net als vroeger: een harkpoppetje. Een woord dat ook stripscenarist Patty Scholten blijkbaar liever gebruikt – zie haar blog.

Bron: blog Patty Scholten

Oké, soms is harkpoppetje misschien wat te specifiek. Sommige stick figures hebben geen harkhanden – en trouwens ook helemaal niets kinderlijks.

Oeps! Hier gevonden.

Ook de poppetjes van Maaike Hartjes hebben geen harkhanden.

Je kunt dat negeren en ‘harkpoppetje’ beschouwen als generiek woord voor álle primitief getekende figuurtjes, met harkhanden of niet. Maar het bleef toch aan me knagen.

Tot ik deze week op de radio toevallig een goed alternatief meende te horen. Het was in een radioreportage van OVT over een vrouw die in de Jappenkampen had gezeten. Haar zoon vertelde over de weerslag die dat op zijn jeugd had gehad. Op een gegeven moment had hij het over tekeningen van haar met, ‘ja hoe zal ik het noemen, luciferpoppetjes’. Het was radio, dus ik had er geen beeld bij – maar ik kreeg er tóch meteen een beeld bij!

Alle gekheid op een stokje

Natuurlijk, luciferpoppetjes! Zo’n stick figure bestaat niet uit stokken, maar uit zwavelstokjes. Het klonk zo vanzelfsprekend dat ik vermoed dat het woord luciferpoppetjes in Nederland wel vaker wordt gebruikt. In Delpher kan ik daar geen aanwijzingen voor vinden: daarin komen harkpoppetje, stokpoppetje en luciferpoppetje (of draadpoppetje, een andere mogelijkheid waar ik nog aan dacht) allemaal niet voor. Maar deze YouTube-gebruiker zal het toch ook niet zelf verzonnen hebben?

Overigens is het woord ‘luciferpoppetje’ wél in Delpher te vinden, welgeteld tweemaal – maar in een andere betekenis. En dat brengt me meteen bij het enige nadeel van dit woord: dat het lezers van een bepaalde generatie misschien doet denken aan iets heel anders. Aan een kortstondige rage uit de jaren 70 (bij mijn weten niet geïnspireerd op een bekend liedje van Annie M.G. Schmidt, maar je weet het natuurlijk nooit):

Bron: Go with the Vlo-blog

Maar als het over tekeningen gaat, snapt iedereen toch wel dat luciferpoppetje op de tekenstijl slaat, en niet op zo’n eng ding in een luciferdoosje? Dus weg met die stokpoppetjes.

Nou ja, ik héb het een keer gezegd.

(En te laat bedenk ik dat mijn zoektocht naar een alternatieve vertaling voor stick figures eigenlijk vrij overbodig is. In een vertaling kun je meestal volstaan met alleen ‘poppetjes’. Getekende poppetjes bestaan per definitie uit weinig meer dan een paar lijntjes. Het Engels ontpopt zich soms tot een inefficiënte taal die steeds een extra woordje nodig heeft om zoiets uit te leggen. Omdat het geen verkleinwoorden kent.
Maar dat terzijde.)