Ren je rot

Toen Daisy Miller in 2016 bij Wereldbibliotheek uitkwam, dacht ik: dit is in ieder geval de mooist uitgegeven vertaling van James die tot nu toe in het Nederlands is verschenen.

Toen kende ik Een dichterlijke nalatenschap nog niet, de vertaling van The Aspern Papers door prof. dr. R. van Brakell Buys uit 1959, óók verschenen bij Wereldbibliotheek, als Wereld-boog pocket 133, met een omslagillustratie van Ursula den Tex. Ook heel fraai! (Al blijf ik Daisy de mooiste vinden.)

Brieven van een dode dichter

Ik kwam deze oude vertaling op het spoor toen ik via Delpher in een oude NRC de volgende korte en zure bespreking las van Brieven van een dode dichter, de latere vertaling van The Aspern Papers door C. Buddingh’.

Ik heb beide vertalingen niet diepgaand bestudeerd, maar op basis van een oppervlakkige vergelijking durf ik wel te zeggen dat deze kritiek (van Margot Engelen) nogal onheus is. Buddingh’s vertaling zal vast voor verbetering vatbaar zijn, en ik ben ook zeker van plan om zelf eens een nieuwe vertaling van The Aspern Papers te maken. Het is mijn favoriete novelle van James, in een genre dat binnen zijn oeuvre bovendien mijn favoriete corpus is: verhalen over schrijvers en kunstenaars.

Maar een vluchtige blik in Een dichterlijke nalatenschap is genoeg om vast te stellen dat ook die oudere vertaling verre van perfect is: ik stuit al snel op twee evidente fouten (‘slim’ als vertaling voor ‘ingenuous’ en ‘vol kracht’ als vertaling voor ‘full of craft’) en het taalgebruik van Brakell Buys is zo gedateerd dat zijn tekst zich niet meer voor heruitgave leent. Nu zeker niet meer, maar in 1984 waarschijnlijk evenmin.

Een overzicht van alle mij bekende Nederlandse James-vertalingen heb ik overigens hier online gezet. Misschien wordt het tijd dat er eens een nieuwe vertaling van The Aspern Papers aan wordt toegevoegd. Bijvoorbeeld ter gelegenheid van de nieuwe verfilming van deze novelle, die aangekondigd is voor volgend jaar. Een verfilming met onder meer Vanessa Redgrave, wat in zekere zin historisch is. (Daarover later meer op dit blog.)

Spoiler alert!

De vertaling van Buddingh’ is weliswaar niet zo bar slecht als de narrige NRC-recensent beweert, maar Brieven van een dode dichter bevat één storende fout, in het nawoord door Chris van der Heijden, die ik hier niet onvermeld wil laten, omdat hij tot misverstanden kan leiden.

Die fout betreft de inspiratiebron voor The Aspern Papers, een anekdote die James ooit had gehoord en heeft opgetekend in een notitieboek dat (tot groot genoegen van James-vorsers!) na zijn dood is uitgegeven.

Door die anekdote hier na te vertellen, verraad ik tot op zekere hoogte de plot van The Aspern Papers. Lees dus niet verder als je het verhaal niet kent en er nog door verrast wilt worden.

Taking a runner

De anekdote gaat over een man, Silsbee, die een oude vrouw haar liefdesbrieven wil ontfutselen omdat ze zijn geschreven door een groot dichter. Hij krijgt te horen dat hij die brieven misschien in handen krijgt als hij in het huwelijk wil treden met haar onaantrekkelijke nicht.

Volgens Van der Heijden sluit James de anekdote af met de mededeling

dat ‘Silsbee court encore’ en wat dat precies betekent is niet duidelijk: ‘aarzelend het hof maken’, zoiets wellicht.

Dit is gewoon fout. Het is wel degelijk duidelijk wat ‘Silsbee court encore’ betekent, en dat is zeker niet ‘het hof maken’. James schreef heel goed Frans en doorspekte zijn privécorrespondentie en aantekeningen (net als zijn romans en verhalen) met Franse zinnetjes en zinswendingen. Het gaat dus niet om het Engelse werkwoord court maar om het Franse courir. Als Silsbee te verstaan wordt gegeven dat hij zijn literaire schat alleen kan krijgen ten koste van een huwelijk met de onaantrekkelijke nicht, zet hij het op een lopen, and he’s still running.

Mocht iemand denken dat James een woordspeling kan hebben bedoeld: dat is zeer onwaarschijnlijk. Zulke tweetalige woordspelingen ben ik in zijn werk nog nooit tegengekomen, het past niet bij zijn temperament en manier van denken. Het zou ook nogal een knullige woordspeling zijn, want wanneer je ‘court’ als een Engels woord opvat, is de zin volstrekt ongrammaticaal.