(Vervolg op vorig blogbericht.)
En of het een lange zit werd, Synecdoche, New York op NPO2 (Zomergastfilm uit 2024, geloof ik, vorige kerst op tv herhaald). Ik had hem echt alleen maar opgenomen omdat ik hem eindelijk eens wilde zien, de kritieken waren gemengd maar intrigerend, en Philip Seymour Hoffman is altijd interessant om te zien. Maar inmiddels wordt de vertaling onderhand bijna ‘interessanter’ dan de film zelf. Ik heb de film nog steeds niet helemaal ‘uit’, zoveel valt er aan de vertaling te beleven.
Soms zie ik ineens een heel leuk zinnetje. Als Seymour Hoffman in de lift niet op het knopje drukt om voor iemand de deur op en te houden en daar later op wordt aangesproken, liegt hij dat hij toch op het knopje had gedrukt. De andere man weet wel beter.
Dan vind ik ‘Je hebt op niemendal gedrukt’ eigenlijk heel aardig en kleurrijk voor het simpele ‘You didn’t press it’.
Minder leuk is dat die voltooid tegenwoordige tijd verder zo weinig gebruikt wordt in de vertaling. De ondertitels wemelen van ‘ovt ipv vtt’. Geen ingeburgerde afko, maar wel een bekend verschijnsel onder ondertitelvertalers: gebruik van de onvoltooid verleden tijd (‘wat deed je vandaag?’ – in de meeste contexten een onnatuurlijke vraag) in plaats van de voltooid verleden tijd (‘wat heb je vandaag gedaan?’ – in de meeste situaties gebruikelijker). Ik weet niet hoe het komt, maar het lijkt vooral in Vlaamse vertalingen van films en strips vaak voor tekomen. Vreemd, want het is weliswaar korter (in films en strips altijd handig), maar meestal onidiomatisch, en in het Vlaams bij mijn weten net zo ongebruikelijk als in het Nederlands.
Verder komt ook de bekende ‘artiest’ in plaats van kunstenaar weer langs.
Ze is schilder, geen podiumartiest (doorgaans het enige waar wij ‘artiest’ voor gebruiken). En voor de variatie is het hier echt niet nodig. Ja, er wordt twee keer kunstenaar gezegd, maar dat is stilistisch probleem, en sowieso had de hele titel beter kunnen worden ingekort tot één zin.
Als elders in de film iemand naar haar mening wordt gevraagd over een voorgestelde titel van een toneelstuk, wordt haar voorzichtige ‘I’m not sure’ ineens vertaald als ‘Dat vind ik maar niets’. Fijn idiomatisch, en je zou het een culturele vertaling kunnen noemen (‘wij Nederlanders zijn directer, als ze dit in het Engels zeggen dan bedóelen ze eigenlijk...’). Maar het is in deze situatie toch ongepast, en onnodig, en bovendien wekt de rest van de vertaling niet bepaald de indruk dat alles nu zo precies beredeneerd is. Daarvoor staan er te veel aanwijsbare fouten in.
Verderop is bij die kunstenaar ook sprake van een ‘retrospectieve’ van haar werk: dat is misschien hooguit Vlaams, niet echt fout, retrospectieve als zelfstandig naamwoord staat in Van Dale als alternatief voor retrospectief. Maar dit ‘briefje’ is wel echt fout.
Overigens een fout die je ook in andere ondertitelvertalingen nogal eens ziet (en een fout die AI, afhankelijk van de context, misschien juist níet zou maken, want zo goed zijn die algoritmes heus wel).
De regisseur (of ‘regisseur’, in deze meta-film) geeft zijn acteurs (‘acteurs’) inderdaad ‘notes’, en misschien gebeurt dat soms in de vorm van briefjes, maar ‘giving notes’ in een theatercontext is gewoon kritiek leveren, regieaanwijzingen geven, zeggen waar het beter of anders moet. ‘Have any notes for me?’ – heb je nog tips, aanwijzingen, opmerkingen? Geen briefjes, en al helemaal geen ‘cijfers’, wat je ook weleens ziet.
En dan dit – ook weer zo’n broekafzakker.
‘God, je bent mooi’. Nee, hij is hier niet in gesprek met God. En op deze manier tegen een geliefde gezegd, klinkt het eerder verbaasd dan bewonderend, alsof je dat niet had verwacht. Gut, je bent mooi. Ook dat nog.
In deze slaapkamersituatie zegt hij natuurlijk ‘Wat ben je mooi’ (naar believen eventueel met een ‘god’ of een ‘jee’ of ene ‘tjonge’ of gewoon niks ervoor).
En zo gáát het maar door. Mijn briefje aan deze ondertitelvertaler: niet aan het werk, maar aan de slag! Doe es vertalen, knakker.
Eén laatste titel als uitsmijter. (Voorlopig althans: ik heb nog drie kwartier te gaan!)
Wat hier feitelijk gezegd wordt, is: ‘and Maria in The Sound Of Music’. Ik weet niet of de vertaler hier even een wegzakkertje had, of meende een correctie te moeten plegen (‘het kan nóóit dat dit personage in The Sound of Music heeft gespeeld, dat móet West Side Story zijn’), of een artistieke ingreep wilde doen.
Eerlijk gezegd zou dat laatste me nog wel aanstaan: het is zo’n rare postmoderne metafictionele en soms ook wat frustrerende film, dat het best zou passen om er een ondertitelvertaling bij te maken die hier en daar – of zelfs voortdurend – de tekst verandert, er tegenin gaat, alles op zijn kop zet en nog eens extra omdraait of binnenstebuiten keert.
Maar hier is het waarschijnlijk gewoon verregaande slordigheid. Gevolg van een slecht aangeleverd script van waaruit gewerkt is? Wie weet. Het is in ieder geval een aanfluiting.
Verbijsterend genoeg schijnt deze vertaling ook in de bioscoop te zien zijn geweest schijnt te zijn. Elders op internet verbaast iemand anders zich namelijk specifiek over deze West Side Story. (Hier en hier. ‘Vanwaar deze dichterlijke vrijheid?’ vraagt die kijker zich af. Jammer dat hem blijkbaar niet is opgevallen hoe belabberd de vertaling over de hele linie was.)
In ieder geval heeft het met AI allemaal niets te maken, want dat internetbericht dateert van maart 2009, toen de film in de bioscoop moet hebben gedraaid (hij is van 2008). Er is toen een kutvertaling van gemaakt, en die kutvertaling is vorig jaar gewoon weer op tv geweest. Verbijsterend dat het zo in de bioscoop draaide, schandalig dat het zo op tv is uitgezonden. Ronduit verbazend dat daarover geen lawine aan klaagbrieven bij de omroep zijn binnengekomen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten