Het bizarre van die boekenkastjes is dat het ook echt invloed kan krijgen op wat je leest. Aan de debuutroman Onnatuurlijk van Jenny Diski was ik waarschijnlijk nooit begonnen als ik hem niet toevallig gratis op straat was tegengekomen. Ik ken Diski vooral als een heel scherpe essayist uit de London Review of Books en had nooit de indruk dat ze als romanschrijver echt is doorgebroken. Toch was dit (typisch autobiografische) debuut in de jaren tachtig blijkbaar zelfs succesvol genoeg om het ook in het Nederlands te vertalen.
Het is Vijftig tinten maar dan anders -- want jaren tachtig. Een verhaal over een sadomasochistische verhouding, jeugdtrauma, depressie. Op grond van deze roman zou ik zeggen: Diski is beter als essayist en boekbespreker. Dit is een beetje braaf, te veel kleuren binnen de lijntjes, ondanks dat would-be ‘schokkende’ aspect van masochisme en verkrachtingsfantasieën (waar ze aan het eind nog wel een grappige draai aan geeft met een rare frappe, die ook wat gekunsteld aandoet).
De vertaling van Else Hoog uit 1989 lijkt me prima en doet over het algemeen niet gedateerd aan, behalve op sommige details. Ook zonder het Engels erbij op te zoeken, merk je aan de tekst hier en daar hoezeer wij vertalers uit het Engels soms worstelen met de invloed van het oprukkende Engels in het Nederlands. Dat Engels rukt niet altijd snel genoeg op om ons te redden.
Dat komt vooral naar voren in de dialogen, die ik niet altijd even overtuigend vind, onder meer in het gevloek. Wat overigens ook kan komen doordat Diski gewoon niet de allerbeste dialogen schrijft.
Ander voorbeeld: wij Nederlanders hadden toen duidelijk nog moeite met het begrip onenightstand. Niet in moreel, maar in taalkundig opzicht: hoe moest je dat vertalen? Het woord komt hier nogal eens voor, er is herhaaldelijk sprake van zogenaamde ‘eennachtsverhoudingen’. Dat doet natuurlijk wél bijzonder gedateerd aan. Sterker nog: ik denk dat het al moeizaam aandeed toen de vertaling werd gemaakt.
Dat wil niet zeggen dat het een zwaktebod van de vertaler was, meer een symptoom van een toen lastig oplosbaar probleem. Zelf begon ik halverwege de jaren 90 als vertaler te werken, en ik herinner me nog goed dat we in ondertitels toen nog steeds worstelden met dat woord. Onenightstand was simpelweg nog geen ingeburgerd leenwoord, het stond (misschien) nog steeds niet in de Van Dale, en als vertaler hoorde je niet op de troepen vooruit te lopen, dus moest je er een geschikte Nederlandse omschrijving voor vinden. Maar die was er niet!
Dus onderwierp je je als vertaler masochistisch aan zulke gedrochten als ‘eennachtsverhouding’. Vijftig tinten vertalersmachteloosheid. Sla maar, we doen het toch nooit goed.
Grappig is het dan weer om te zien dat selffulfilling prophecy, ook zo’n moeizaam vertaalbaar begrip, in dit boek wél gewoon wordt gebruikt, niet eens cursief gezet (en als ik het me goed herinner abusievelijk geschreven als drie woorden: self fulfilling prophecy).
Ook op een koddige manier verouderd is deze zin: ‘De rest van die avond bracht ze door met overschakelen van het ene kanaal van de televisie naar het andere, zonder iets te vinden dat haar kon boeien maar vastbesloten om niets anders te doen.’ Op zich een prima zin, helemaal niets mis mee, behalve dat hij duidelijk stamt uit een tijd toen zappen nog geen Nederlands woord was en kanaalzwemmen op de sofa geen nationale sport.
Wat misschien ook in de hand werd gewerkt door het feit dat Nederland toen nog decennia achterliep op Amerika, en tv’s met afstandsbediening in Nederland in de jaren tachtig lang nog niet overal gemeengoed waren. Wij hadden die thuis in ieder geval niet, ik vond destijds een tv met ‘tiptoetsen’ al heel hip.
 |
| Het nieuwste van het nieuwste: tv met wel 8 voorkeuzekanalen -- zoveel zenders had Nederland niet eens! Kijk ook dat handige handvat. En: tiptoetsen! Je hoefde niets in te drukken, je vinger erop leggen was al genoeg. Magisch! (Tot het na een paar jaar niet meer goed werkte en je kon drukken wat je wou, maar de 2 het echt niet meer deed.) |
Geen opmerkingen:
Een reactie posten