Van nieuwe letters en cursieven die voorbijgaan

Even wat neuzelen over e-readers. In het colofon van een e-boek tref ik deze tekst aan:

Blijkbaar is tot opmakers doorgedrongen dat er soms dingen misgaan met e-boeken. Alleen is hier wat mij betreft niet voor de juiste oplossing gekozen.

Het gaat me niet om dat uitvullen en afbreken: dat kun je op een e-reader inderdaad beter uitschakelen (tenzij je OCD hebt en absoluut niet tegen een vrije regelval kunt). Het gaat me om de keuze van het lettertype ‘origineel’ of ‘standaard’.

Al te vaak zie ik nog e-boeken waarbij het uitgangspunt lijkt te zijn dat de digitale uitgave ook qua vormgeving zoveel mogelijk op de papieren uitgave moet lijken en beide hetzelfde lettertype moeten hebben. 

Dat leidt ten eerste tot bestanden die veel groter zijn dan nodig is. Groter dan 1 Mb hoeft eigenlijk bijna geen e-boek te zijn. Toch zijn veel Nederlandse e-boeken een stuk groter, onder meer omdat de gebruikte lettertypes in het boek worden bijgevoegd, vermoed ik. Dat is nergens voor nodig en in mijn ogen zelfs onwenselijk, want met al die overtollige Mb's wordt het op oudere e-readers al snel woekeren met de ruimte.

Maar ten tweede is digitaal lezen anders dan lezen van papier. Een van de belangrijkste voordelen van lezen van een scherm is dat je als lezer ten dele zelf kunt bepalen hoe de tekst op je scherm wordt weergegeven. 

Een e-boek met het standaardlettertype van de uitgever: 
eigenlijk te iel om lekker te lezen op een e-reader.
De waarschuwing komt uit een ander boek.

In een boek met een waarschuwing zoals hierboven wordt dus al meteen gezegd dat verandering van het schermlettertype je leeservaring kan aantasten. En wat betekent dat concreet? Heel simpel: dat sommige tekstkenmerken niet meer worden weergegeven. De belangrijkste daarvan: kleinkapitaal en cursief. Die vallen gewoon weg. De hele tekst staat uniform in romein en onderkast. Dat kom ik in e-boeken helaas heel vaak tegen.

Zo’n waarschuwing betekent dus in feite: we gebruiken in deze tekst wel kleinkapitaal en cursief, maar als je op je e-reader een ander lettertype gaat gebruiken, kun je daarnaar fluiten.

Dezelfde tekst als hierboven, in een zelfgekozen lettertype (de Bookerly),
in een boek waarin dat wel zonder verlies van tekstkenmerken kan.

Is dat vervelend? Ja, ik vind dat vervelend. 

En is het je eigen schuld? Moet je dan maar gewoon het standaardlettertype van de uitgever gebruiken? 

Nee, want dat standaardlettertype is in mijn ervaring eigenlijk nooit geschikt voor een beeldscherm. Ik vermoed dat het vaak dezelfde letter is als van de papieren uitgave, of een afgeleide daarvan. En die letter vind ik bijna altijd veel te iel.

Op een beeldscherm lees ik liever een wat plompere letter, dikker en misschien minder elegant, maar op de e-reader beter leesbaar. Van de voorgeïnstalleerde lettertypes op de e-readers van Kobo bijvoorbeeld de Georgia of de Caecilia, en liever nog een lettertype dat ik er zelf aan toevoeg, zoals de Bookerly (eigenlijk ontworpen voor de Kindle) of de Bitter. Zulke speciaal voor e-readers ontwikkelde lettertypes lezen een stuk prettiger. 

Tekst van een zelfgefabriceerd e-boek met de Bitter als weergaveletter.
Cursief blijft gewoon behouden, zo moeilijk is dat niet.

Maar dat cursief en KLEINKAPITAAL zo vaak wegvallen, is dat dan een kwestie van onoverkomelijke technische beperkingen? Zijn andere lettertypes zo beperkt dat ze geen cursief bevatten? Is het onvermijdelijk dat zulke aspecten verdwijnen als je het lettertype op je e-reader anders instelt?

Welnee. Het is een gevolg van de wijze waarop het e-boek is gemaakt, en dat kan makkelijk anders. Ik weet niet precies wáár de technische kneep zit, maar dat het anders kan, blijkt duidelijk genoeg uit de boeken waarin het wel goed gaat. In een goed ontworpen e-boek blijven cursief en kleinkapitaal en vet en al die tekstkenmerken gewoon behouden, onafhankelijk van welk lettertype er op de e-reader wordt ingesteld. 

Dat wordt mooi geïllustreerd door de verschillende e-boekuitgaven van Het verhaal van Genji, Jos Vos’ vertaling van de Japanse klassieker die bij Querido is verschenen: eerst in 2013 in één band, en als één e-boek. En daarna in 2020 in vier delen, en als vier e-boeken die radicaal anders – en veel beter – zijn vormgegeven dan de eerste e-uitgave. 

Hieronder zie je ze naast elkaar. Links het oude e-boek in de standaardletter van de uitgever, rechts het nieuwe e-boek, uitgegeven met dezelfde standaardletter, maar hier weergegeven met een door mijzelf gekozen lettertype (de Bookerly): 

Al het cursief is netjes behouden, en is om de een of andere reden bovendien vet weergegeven. Ik weet niet hoe dat komt, en je kunt het ook als overkill beschouwen; maar het is wel lekker duidelijk.

Hieronder zie je hoe dat tien jaar geleden nog ging. Links weer het oude e-boek uit 2013, maar nu met de door mijzelf gekozen Bookerly als letter; rechts weer het nieuwe e-boek met diezelfde Bookerly:

In de oude uitgave van 2013 ging het dus nog helemaal fout met cursief en andere tekstkenmerken. Nu niet meer.

Ook in andere opzichten is bij deze nieuwe digitale uitgave trouwens beter aan de e-readerlezer gedacht. Zo bevat de tekst veel voetnoten, die in de nieuwe uitgave allemaal van een hyperlink zijn voorzien, zodat je makkelijk heen en weer kunt springen tussen de noten en de hoofdtekst. In de oude uitgave waren die noten niet van links voorzien en moest je zelf maar doorbladeren naar pagina dertienhonderdzoveel als je ze wilde lezen. En dat bladeren is nu juist iets wat op een e-reader veel moeizamer gaat dan in een papieren boek.

Kortom: het kán dus wel, een goed ontworpen e-boek. En ik weet ook niet waarom het bij zoveel e-boeken (en heus niet alleen in Nederland) toch nog steeds misgaat. Jammer.

Zou het helpen als auteurs hier ook wat meer bovenop zaten? Want volgens mij wordt de digitale uitgave niet meer apart gecontroleerd en gecorrigeerd, terwijl dat misschien wel goed zou zijn. Alleen levert dat natuurlijk alleen maar extra werk op, waar geen nieuwe inkomsten tegenover staan.