De huwelijken

Tijd voor een nieuwe James-vertaling. ‘The Marriages’ is een van de minder bekende werken van James, maar dit verhaal over de soms bizarre gedachtekronkels van Adela Chart behoort tot mijn favorieten. Dat gold blijkbaar ook voor Robert Louis Stevenson, de auteur van Schateiland en een goede vriend van James. In oktober 1891 schreef hij hem vanaf Samoa, waar hij voor zijn gezondheid verbleef:

Mijn beste Henry James, verwacht van dit verontruste en opgejaagde schepsel niet meer dan een kort krabbeltje, en dat dan in de vorm van een jubelkreet voor Adela. O, ze is verrukkelijk, verrukkelijk; ik zou wel willen leven en sterven met Adela—sterven nog het meest; nooit eerder heb je zoiets raaks geschreven, en nooit zul je dat overtreffen.

Een wereld van verschil, zo besefte Stevenson, met de avonturenverhalen waar hij op dat moment zelf (overigens tot volle tevredenheid) aan werkte, zoals het vervolg op Kidnapped. Hij sloot zijn korte brief (hier in het Engels te lezen) af met de volgende ‘beëdigde verklaring van R.L.S.’:

Geen mens ter wereld kan zich met Adela meten: ik aanbid Adela en haar schepper. Is getekend, Robert Louis Stevenson.

Volgt nog een subliem gedicht.

     Adela, Adela, Adela Chart,
     Wat doe je me aan? Denk toch aan mijn hart!
     Geen vrouw die ooit zo mooi te boek is gesteld.
     Jij bent de beste, jij bent nu mijn held.
     Jij bent echt precies wat je broer van je zei:
     ‘Volslagen gestoord’—Adela, dat ben jij!
     Een gek zo verrukkelijk als dit domme wicht
     Vind je nergens op aarde, in geen enkel gesticht.
     O, stapelverliefd sluit ik jou in mijn hart,
     Ik loof je en lach om je, Adela Chart—
     Hoewel ik de Heer wel graag dankzeggen zou
     dat jij niet mijn kind bent, en ook niet mijn vrouw.
     Want voor je familie ben jij best wel hard:
     Je drijft ze tot zelfdoding, Adela Chart!
     Maar in deze schets van James’ vaardige hand
     Ben jij ’t zonnetje in huis, de mooiste van ’t land.

R.L.S.

R.L. Stevenson (Wikipedia)

En mocht dan nog niet duidelijk zijn hoezeer hij van het verhaal heeft genoten—na de ondertekening volgde een tweede oprisping van rijmelarij:

Eructavit cor meum.

Mijn hart zong nog het een en ander van Adela Chart.

     Liefdespijlen raakten mij wel vaker in het hart,
     Maar nooit leed ik zo’n smart als van Adela Chart.
     Boeken zitten vol vrouwen, van zacht tot keihard,
     Maar waar vind je de stoerheid van Adela Chart?
     Ik droomde dat ik naar de galg werd gekard—
     Droomde dat ik gehuwd was met Adela Chart;
     Uit de eerste ontwaakte ik doodsbang, benard,
     Uit de tweede verbijsterd, o Adela Chart!

Je ziet, er werd mij nog een vers ontrukt; de wreedheid van de Muze kent geen grenzen.

De wreedheid van James’ nietsontziende kijk op dit gezin trouwens evenmin: zijn verhaal is een sardonisch freudiaans sprookje over het victoriaanse familieleven.

Dat het verhaal zo onbekend is, voelt bijna als een onrecht. Het is wel begrijpelijk dat een origineel werk als What Maisie Knew grotere bekendheid geniet, en dat Ian McEwans terecht befaamde roman Atonement (Boetekleed in de vertaling van Rien Verhoef), die van meet af aan vergelijkingen opriep met het werk van James, critici dus vooral aan die roman deed denken—zozeer zelfs dat de uitgever in 2007 beide romans samen als één pakket presenteerde in de Vintage Twin Classics-reeks. Maar de manier waarop de bemoeizucht van de vroegrijpe Briony Tallis in Boetekleed een onherstelbare puinhoop aanricht in de levens van haar zus en dier vriendje, doet mij eerder denken aan de goedbedoelde maar rampzalige misstappen van (de weliswaar iets oudere, maar ook voortdurend als ‘girl’ aangeduide) Adela Chart in ‘De huwelijken’.

En ik noem dat een sprookje omdat ik hier en daar, zoals in bepaalde beschrijvingen van mevrouw Churchley en het motief van de kleur rood, subtiele verwijzingen naar sprookjes als Roodkapje meen te ontwaren. Dat komt natuurlijk voort uit de gedachtewereld van de hoofdpersoon: het is Adela die in mevrouw Churchley onbewust een grote boze wolf ziet.

En dat sprookje is freudiaans omdat het na Freud nu eenmaal moeilijk is om sprookjes nog anders te lezen. Welke hedendaagse lezer krijgt geen ongemakkelijk gevoel bij de boetedoening die Adela zichzelf aan het slot van het verhaal oplegt (‘stel je voor wat ik de rest van zijn leven voor [papa] moet proberen te zijn!’)? Dat mag dan ook mijn keuze verklaren voor de omslagillustratie, het schilderij De wandeling (vader en dochter) van David Oyens (1842-1902).

Download

‘The Marriages’ verscheen voor het eerst in boekvorm in The Lesson of the Master and other stories (1892), terug te vinden op Wikisource; die eerste editie was de brontekst voor deze vertaling.

‘De huwelijken’ is te koop bij Kobo en Bol,com, en aanschaf wordt zeer op prijs gesteld: vertalers moeten ook leven. 

Ik heb me voorgenomen om dit jaar elke maand een verhaal van Henry James in vertaling online te zetten. Dit is het tweede verhaal in die reeks. Alle verhalen zijn op dit blog bij elkaar te vinden onder het label James-project.

Klik hier voor een overzicht van alle mij bekende Nederlandse vertalingen van James’ werk, en hier voor een overzicht van mijn eigen online beschikbare vertalingen.