Lee Remick als Eugenia Young in The Europeans, een van de vroegere Ivory/Merchant-kostuumfilms.
Henry James is vandaag jarig (176 jaar jong is hij inmiddels), en om dat te vieren herlees ik een korte roman van de jonge James: The Europeans, uit hetzelfde jaar als Daisy Miller (1878). De laatste keer dat ik dit werk las is misschien alweer twintig jaar geleden, en ik was vergeten hoe geestig het is, hoe vlot – en hoe enorm veel dialoog erin zit: het is soms net alsof je een toneelstuk leest. James had dan ook een grote liefde, om niet te zeggen obsessie voor toneel.
Toch vond de oude James dit bij uitstek toneelmatige vroege werkje 25 jaar later blijkbaar niet goed genoeg. Hij nam het in ieder geval niet op in de prestigieuze New York Edition van zijn verzameld werk. Onterecht volgens mij. Het illustreert hoe omvangrijk zijn oeuvre is: dat hij ook met weglating van ettelijke (veelal voortreffelijke!) titels toch nog een 24-delig ‘verzameld werk’ kon samenstellen.
Al lezend merk ik ook weer hoe rijk geschakeerd dat enorme oeuvre is. Ik heb me de afgelopen jaren een beetje beziggehouden met de vertaling van enkele werken uit zijn latere periode (‘Owen Wingrave’, ‘The Figure in the Carpet’, ‘The Beast in the Jungle’). Bij het lezen van de sprankelende en soms vileine ironie in The Europeans (waarbij mijn vingers natuurlijk beginnen te jeuken om ook daaraan eens een vertaalpoging te wagen) voelt het alsof ik een volstrekt andere wereld in stap.
Deze James is heus wel dezelfde auteur als die van The Golden Bowl of ‘The Beast in the Jungle’ (beide uit 1903). Zoals bij veel schrijvers zie je ook in James’ oeuvre dezelfde thema’s en obsessies steeds weer opduiken; er is meer continuïteit dan discrepantie. Zo valt er iets voor te zeggen om ‘The Beast in the Jungle’ te lezen als een variatie op Daisy Miller: in zekere zin is het een soort sombere fotonegatief van dat eerdere verhaal.
Maar The Europeans leest soms ook als het werk van een heel andere auteur dan die van de late meesterwerken. Door de aanhoudend lichte toets, de milde en afstandelijke spot, en de bijna behaagzieke voorliefde voor aforistische formuleringen en humoristische metaforen om personages te beschrijven:
Forming an opinion—say on a person’s conduct—was, with Mr. Wentworth, a good deal like fumbling in a lock with a key chosen at hazard. He seemed to himself to go about the world with a big bunch of these ineffectual instruments at his girdle. His nephew, on the other hand, with a single turn of the wrist, opened any door as adroitly as a horse-thief.
En ongetwijfeld wás de 35-jarige auteur die in 1878 de wereld wilde veroveren ook een andere man dan de soms ontgoochelde en eenzame zestiger die begin vorige eeuw de kroon op zijn carrière zette met ‘The Beast in the Jungle’ en zijn laatste drie grote romans: een artistieke triomf maar een commercieel fiasco.
De filmversie van Merchant en Ivory uit 1979 was volgens mij fiasco noch succes: geen flop, maar ook niet zo’n kaskraker als sommige van hun latere films. Een wat stijve, toneelmatige verfilming, met een paar aardige momenten – en Lee Remick: altijd leuk om te zien. En Merchant en Ivory verdienen sowieso eeuwig lof voor de volharding waarmee ze bleven proberen verhalen van James naar het witte doek te vertalen (met The Bostonians en The Golden Bowl). The Europeans is momenteel trouwens gratis integraal op YouTube bekijken.
Zelf vind ik James’ verjaardag vooral een mooie gelegenheid om de hoopvolle wereld van de jonge schrijver weer eens binnen te stappen. Al zou Eugenia Young mijn enthousiasme misschien willen temperen:
She saw that he had come back in the highest possible spirits; but this fact, to her own mind, was not a reason for rejoicing. She had but a limited confidence in her brother’s judgment; his capacity for taking rose-colored views was such as to vulgarize one of the prettiest of tints.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten