Zoeken in deze blog

dinsdag 21 september 2021

A new use for the stun setting

Een goede ondertiteling laat zich vaak niet goed illustreren, want een goede ondertitelvertaling valt niet te veel op. Krankzinnig creatieve vondsten, opvallend origineel taalgebruik? Dat komt weleens voor, maar als het te veel aandacht trekt is de ondertiteling eigenlijk al een beetje mislukt, omdat zoiets de aandacht afleidt van de film of serie waarvan de ondertitels eigenlijk alleen het begrip moeten ondersteunen. 

Een goede ondertitelvertaling kenmerkt zich ook niet per se door foutloosheid, al is dat natuurlijk wel waar iedereen naar streeft. Maar zelfs de beste vertalingen, in boek zowel als film, kunnen kleine of grote missers bevatten. Waar taal gebruikt wordt, ontstaan fouten en misverstanden, óók in vertalingen. Het is niet anders, en een foutje hier of daar hoeft geen teken te zijn van een waardeloze vertaling. Daarom heb ik soms moeite met kijkers die zich op sociale media vrolijk maken over een opvallende (maar in sommige gevallen incidentele) fout: weer iemand die zijn werk niet heeft gedaan!! Dat eindeloze krentenwegen van grotere en kleinere foutjes (“Hij zei 26 maar er staat 62!!!!”)  is op de keper beschouwd een vrij deprimerende aangelegenheid. 

Neem Star Trek Enterprise, seizoen 1, aflevering 23. De kwaadwillende Twitteraar weet er misschien wel raad mee.

Kapitein Archer en zijn hoofdtechnicus Tucker zijn verdwaald in de woestijn van een onherbergzame planeet. Ze zijn uitgeput, en om te zorgen dat Tucker niet wegzakt in een coma, probeert Archer hem bezig te houden. “Som de onderdelen van een warpreactor op,” zegt hij.

Well,” zegt Tucker: “there's the drumsticks, thighs, wings.” Uitgeput als hij is, spreekt hij heel langzaam, dus titel voor titel komen ze langs: Drumsticks. Dijbenen. Vleugels. 

FOUT! roept Twitter bij de tweede titel, en verkneukelt zich. Dat moeten natuurlijk kippendijen zijn, of dijen, of boutjes. Geen DIJBENEN! 

En ach, het is misschien niet de beste ondertitel van de aflevering. Ik denk dat ik het ook anders zou doen. Archer wordt weliswaar even op het verkeerde been (heuheu) gezet, want wat hebben drumsticks met een warpreactor te maken? Maar na “thighs” zal hem en de kijker toch al beginnen te dagen waar Tucker aan denkt: eten. Dus je kunt als vertaler wel kiezen voor dijbeen, omdat die opsomming  eerst even verwarrend moet zijn. Maar iets kippigers is misschien toch beter.

Maar dat laat onverlet dat deze aflevering in zijn geheel juist prima vertaald is. Dus al die hypothetische foutenzifters die zich in dit kippenboutje verslikken, zouden er wat mij betreft mooi naast zitten met een schandpaalscreenshot. 

Alleen valt het uitstekende van die vertaling moeilijk in een spannende screenshot te vangen. 

Toch een poging. Neem dit beeld uit dezelfde scène. Archer heeft een vuurtje gemaakt om bedorven water te koken zodat het weer drinkbaar wordt. De dialoog:

TUCKER: What'd you do, rub two sticks together?
ARCHER: I found a new use for the stun setting.


Meester: Klas, hoe vertaal je “I found a new use for the stun setting”?

Klas: “Met m’n faser.”

Is dat fout? Nee. Is dat goed? Ja.

Sterker nog, het is uitstekend. En bovendien: kom er maar eens op! Het is geen wereldschokkende vondst, maar het zijn ook niet de eerste woorden waar je aan denkt als je de Engelse tekst bekijkt.

Dit is nu wat ik bedoel met een goede vertaling. Hier zie je aan af dat dit echt mensenwerk is, en dat het denkwerk is, dat je er niet komt met het gedachteloos intikken van een woord-voor-woord vertaling vanaf het script, zonder aandachtig te kijken naar het programma dat je ondertitelt en te proberen begrijpen waar dat over gaat. De dag dat Google Translate de vertaling “Met m’n faser” verzint voor “I found a new use for the stun setting” is volgens mij nog ver weg. 

Terwijl dát nou juist is waaraan je een goede ondertiteling herkent. Dit, en niet de vraag of alle cijfertjes goed staan en alle gerechtjes altijd precies met de juiste culinaire naam zijn benoemd en er nergens een tikfout wordt gemaakt, of (in een andere aflevering van deze serie) ineens allerlei streepjes ontbreken die hadden moeten aangeven dat in de ondertitel twee sprekers worden weergegeven. (Een technische fout.)

Dit is vertaald door iemand die de serie kent, die weet waar het over gaat, die niet elk vuurwapen met ‘geweer’ vertaalt. Sterker nog: deze vertaler weet wat Archer bedoelt als hij zegt “I found a new use for the stun setting” en weet dat vakkundig in te korten tot “met m'n faser” (tijd om veel meer tekst in beeld te zetten is er hier niet). Die weet wat een faser is, in het Star Trek-universum, en weet dat die “stun setting” daarop moet slaan. Terwijl het woord “faser” in de hele aflevering niet eens voorkomt en die krengen ook nergens zichtbaar in beeld worden gebruikt.

Kortom, dit is een screenshot van niks, maar dit is wel gewoon een vertaling die dik in orde is. En niemand die het ziet. Ik zou bijna zeggen: zoals het hoort. 

Ik vind de vertalingen bij Star Trek Enterprise op Netflix vaak zo goed dat ik soms even denk dat het de oude vertalingen zijn die bijna twintig jaar geleden nog op het NOB voor de serie zijn gemaakt (misschien nog wel door Star Trek-ondertitelaar hors concours Pon Ruiter). Maar dat kan ook mijn NOB-chauvinisme of -nostalgie zijn; en ik weet niet eens of deze serie destijds wel door de publieke omroep is uitgezonden. (Ik vermoed van niet, en dan is hij ook niet op het NOB ondertiteld.) Doet er niet toe: het is uitstekend gedaan. Heel anders dan het stroeve, kreupele en soms onder zijn eigen letterlijkheid bezwijkende vertaalwerk dat je bij streamingdiensten ook weleens ziet langskomen.


Geen opmerkingen:

Een reactie posten

Populairst de afgelopen 30 dagen

Populairst aller tijden ooit: