Ik heb onlangs voor het eerst The Pickwick Papers van Charles Dickens gelezen en heb me erg vermaakt met de vrolijke verteldrift en de vele ‘wellerismen’ (of ‘zei-spreuken’) — misschien niet door Dickens uitgevonden, maar dan toch voor het eerst op zo grote schaal in een literaire tekst toegepast, en dus terecht naar zijn personage vernoemd.
Ik vraag me af of deze roman ook het begin was van een andere taalkundige trend. Het is een beetje onbenullige vraag, maar toch wil ik het nu weten: is dit ook de eerste roman met een titel van deze vorm, ‘The XXX Papers’?
Dat is nu immers een geijkte constructie die we vooral kennen van boektitels, met als beroemdste voorbeeld waarschijnlijk Henry James’ The Aspern Papers. (Het ligt toch niet alleen aan mij dat ik daar als eerste aan denk?)
Maar als ik er even over nadenk, blijk ik niet eens zoveel andere boeken met zo’n titel te kennen. Ik kan er eigenlijk maar één bedenken: The Rachel Papers, de eerste roman van Martin Amis. En ja, uit een ver verleden duikt er nog eentje op: The Valachi Papers, een non-fictie boek waarin een spijtoptant uit de school klapt over de Amerikaanse maffia. Een soort Peter R. De Vries-boek uit de jaren 60. Toen heel succesvol, en het klinkt misschien heel spannend, maar het is doodsaai (ik heb het in mijn tienerjaren ooit doorgeworsteld) en inmiddels vergeten. Behalve misschien door liefhebbers van bloederige Charles Bronson-films.
Wel kan ik nog één andere titel bedenken die een doelbewuste variatie op dit patroon is, want de titel van Saul Bellows ‘The Gonzaga Manuscripts’ moet, gezien de inhoud van het verhaal, beslist bedoeld zijn als een verwijzing naar The Aspern Papers.
Of dat laatste voor het romandebuut van Martin Amis ook geldt, weet ik niet zeker, want dat heb ik nog niet gelezen. Maar de inhoudsbeschrijving op Wikipedia doet me denken van niet.
En al snel heb ik, geheel in lijn met de wet van de exponentiële vermeerdering van je problemen als gevolg van de beschikbaarheid van internet, twee problemen met ‘The XXX Papers’, of althans vragen:
Is The Pickwick Papers nou het eerste boek met een titel van deze vorm? Heeft Dickens daarmee een trend gezet? En hoeveel romans, novellen en verhalen hebben een titel in deze vorm? Is er ook een Nederlands voorbeeld van? (Maar dat zal wel niet, want... Zie verderop.)
En ten tweede: hoe kun je daarop in godsnaam zoeken met Google? Het is soms verdomd lastig zoeken als je zoekt naar iets dat vooral uit heel alledaagse woorden bestaat. Zoeken op ‘The * Papers’ tussen aanhalingstekens, eventueel in combinatie met ‘novel’, levert mij in ieder geval niet snel veel relevante treffers op.
Dat komt natuurlijk ook doordat ‘the xxx papers’ in het Engels een heel gewone manier is om naar alle nagelaten documenten (of geschriften of brieven) van een persoon of instantie te verwijzen. Bijvoorbeeld: ‘The Saul Bellow Papers at the University of Chicago represent the largest collection of Bellow’s personal papers in the world.’
En ho, bij nader inzien blijk ik eigenlijk drie vragen te hebben, of problemen. Want: hoe vertaal je het?
Het lijkt zo simpel, maar het is in zijn beknoptheid eigenlijk een knap onvertaalbare frase; het lijkt me in ieder geval godsonmogelijk om het altijd op dezelfde manier te vertalen. Kijk alleen al naar die drie romantitels die ik dan toevallig ken: The Pickwick Papers is door Bomans vertaald als De nagelaten papieren der Pickwick Club.
Dat heeft hij niet helemaal uit zijn duim gezogen, want in de oorspronkelijke publicatie luidde de titel ook nog The Posthumous Papers of the Pickwick Club (binnen de roman en bij sommige illustraties al afgekort tot ‘The Pickwick Papers’, dus beide titels hebben geldigheid).
The Aspern Papers van Henry James, tot nu toe tweemaal in het Nederlands vertaald, heette eerst Een dichterlijke nalatenschap (R. van Brakell Buys) en daarna Brieven van een dode dichter (Buddingh’). Op zich correcte titels, al vind ik het wel jammer dat in beide gevallen de naam Aspern weggelaten is en meteen geëxpliciteerd wordt dat het om een dichter gaat. Een dode nog wel liefst: blijkbaar vonden beide vertalers dat de frase ‘The XXX Papers’ automatisch de betekenis ‘postuum’ in zich droeg; en dat valt te betwisten.
Bovendien lijkt de bedoeling van James’ titel mij dat die vragen oproept: wie of wat is Aspern, en wat is er zo belangrijk aan die ‘papers’? Dus in mijn vertaling (volgend jaar misschien) kies ik liever voor zoiets als De brieven van Aspern. Een beetje saai, maar dichter bij de oorspronkelijke bedoeling.
Toch kom ook ik er dan niet omheen om die ‘papieren’ nader te specificeren. Om de een of andere reden werkt het in het Nederlands volgens mij niet goed om het zonder meer over ‘de papieren’ te hebben. Bomans kon dat doen vanwege die specificatie van ‘de nagelaten papieren’. Dan kan het weer wel. (Ik kan niet goed beredeneren waarom.) Maar ‘de papieren van Aspern’ of (lelijk anglicistisch) ‘de Aspern papieren’? Dat gaat hem, zoals dat tegenwoordig heet, niet worden. In ieder geval niet voor mij.
Kijk ook maar hoe The Rachel Papers is vertaald: ter gelegenheid van het verschijnen van zijn nieuwe boek Uit de eerste hand (Inside Story, vertaling Paul van der Lecq en Arthur Wevers) is ook zijn debuut The Rachel Papers opnieuw uitgebracht. Dat heet (in de vertaling van Ronald Jonkers) Rachel. Een document. En dat is inclusief twee punten.
Ik begrijp van Wikipedia dat de ‘papers’ in dit geval slaan op het dagboek van de verteller, die over de aantrekkelijke Rachel schrijft en fantaseert. Er moest dus iets anders worden verzonnen, want het zijn niet, bijvoorbeeld, ‘de brieven van Rachel’. En nee, ook niet ‘De Rachel-papieren’.
Het geeft maar aan dat ‘The XXX Papers’ in het Engels een heel wendbare en suggestieve frase is (‘The Panama Papers’: dat klinkt toch al meteen als een spannende thriller?) waarvoor we in het Nederlands niet meteen een pasklare pakkende oplossing paraat hebben. Nou ja, ik althans niet.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten