Zomaar een vrijdagavond, zomaar een aflevering van Poirot die ik onder de koffie zit te kijken. Zomaar ineens een prachtige vertaling.
Onbewust ben ik me er al de hele tijd van bewust, en halverwege valt bij deze titel dan ineens het kwartje: puik werk!
Ik weet niet wie dit heeft vertaald (aflevering 9 van het eerste seizoen van de Poirot-serie met David Suchet, uit 1989, en in januari weer uitgezonden op RTL8), en ook niet of het een recente, nieuwe vertaling is. Goede kans dat het een oudere vertaling is die wordt herhaald. Het komt op mij in ieder geval over als het werk van een ervaren vertaler. Niet alleen deze ondertitel, maar de hele aflevering; wat ik eruit licht, vind ik representatief.
Ik zou het leuk vinden als dit nu eens een vrij recente vertaling was, en helemaal als het een vertaling was van een veel jongere collega dan ik. En ik zou er heel erg van opkijken als dit wél een AI-vertaling was, of als hier überhaupt met AI was gewerkt.
Ik stip nog drie of vier ondertitels aan. Geen vernuftige vondsten voor briljante woordspelingen of ingewikkelde vertaalproblemen, gewone huis-tuin-en-keuken-voorbeelden van ondertiteltechnisch gedegen vertaalwerk. Goed geformuleerd, idiomatisch, en niet met die geestdodende letterlijkheid waarmee het scherm vaak overspoeld wordt. Deze vertaler laat de oren niet hangen naar wat het Engels zegt, maar naar wat het Nederlands wil. En heeft slim ingekort waar het nodig is.
Wanneer je het simpele zinnetje ‘This is nice’ moet vertalen, maak je daar bepaald niet altijd meteen ‘Mooi karretje’ van. Maar ‘This is nice’ is wat Captain Hastings hier zegt, en geloof me: hier is ‘Mooi karretje’ precies wat deze man (een enorme autogek) zou zeggen.
Kort daarvoor heeft diezelfde Hastings het over moderne kunstenaars. Hij bewondert hun werk, maar...
544
00:33:09,375 --> 00:33:10,410
The trouble is,
most of the time,545
00:33:10,542 --> 00:33:12,157
they're half mad
with booze and drugs,546
00:33:12,292 --> 00:33:14,624
so what they see
isn't all that reliable.547
00:33:15,375 --> 00:33:18,367
It's the artistic temperament.
That's the problem.
Dit is wat je als ondertitelvertaler tegenwoordig ook aangereikt kunt krijgen als “template”: voorgemaakte Engelstalige ondertitels, waar je “alleen” de vertaling nog in hoeft te zetten. (Als er niet alvast een AI-vertaling voor je in is gezet.) Die voorgebakken titels zijn bij opdrachtgevers vaak een argument om je minder te betalen dan als je zelf ondertitels maakt, omdat je de tekst in principe niet meer zelf in ondertitels hoeft in te delen en van een juiste tijdcode moet voorzien. (En met zo’n mooie AI-vertaling erbij: nóg minder.)
Als je nooit hebt geleerd om zelf ondertitels te maken, of als je dat wel hebt geleerd maar het vertikt om werk te doen waar je niet voor betaald wordt en de kwaliteit je verder ook niet kan schelen, kan dat een vertaling opleveren in de vorm van vier ondertitels met een volledige, en meestal vrij letterlijke, vertaling van heel de bovenstaande tekst. In plaats van de twéé ondertitels die de vertaler hier heeft gemaakt, en waarin derhalve een paar elementen zijn weggelaten.
Neem de tweede ondertitel: ‘Dat is het probleem van kunstenaars’ is op papier geen volledige vertaling van ‘It's the artistic temperament. That's the problem.’ (Want zonder video zie je dat niet, maar deze ondertitel staat onder deze beide zinnen.) Maar geloof me, als je het met bewegend beeld in context ziet, is hier geen woord te veel weggelaten en staat alles precies op zijn plaats. De dialoog loopt goed, en per saldo zegt Hastings in de ondertitels precies wat hij ook in het Engels zegt. Had de ondertitelaar dat tweede zinnetje hier in dezelfde ruimte gepropt, dan had dat een titel opgeleverd die veel te kort in beeld staat in verhouding tot de hoeveelheid tekst die hij bevat.
Kortom: vertaald zonder geestdodende letterlijkheid, en slim ingekort, zodat je als kijker niet steeds de helft van de vertaling mist als je maar even met de ogen knippert.
Precies hetzelfde is aan de hand bij mijn laatste voorbeeld. Terug naar het mooie karretje.
De dialoog:
HASTINGS: Twin SU carb, isn't it?
BUNNY: Yeah, it's a bit thirsty but quick.
Een dubbele mededeling: zijn auto is duur in verbruik, maar rijdt wel lekker hard. In de ondertitel is dat ‘versimpeld’ tot de enkelvoudige mededeling dat hij veel verbruikt. Maar nood breekt wet: beide mededelingen zijn te veel voor een tekst die hier maar één regel kan beslaan. Dus sneuvelt het meest voor de hand liggende element: dat dit karretje snel is en dat de eigenaar zich daarop beroemt, snappen we zo ook wel. Dat ligt al besloten in de hele context en het beeld, dat is het hele punt van de dialoog over dit ‘mooie karretje’.
De enige nieuwe informatie, die de dialoog bovendien reliëf geeft doordat het een klein contrapunt is in de jubel over het ‘mooie karretje’, is die bekentenis dat hij wel veel verbruikt. Door ‘but quick’ weg te laten, verschaft de vertaler zichzelf bovendien de ruimte voor dat fraaie ‘slurpt wel benzine’, een idioom dat het gesprek helemaal af maakt.
Ik zou zeggen, wat deze aflevering betreft: niks meer aan doen, strik erom en zo versturen naar elke opleiding voor ondertitelvertalers. Laat je klasje eens zo’n hele aflevering van Poirot vertalen, en daarna hun resultaten vergelijken met deze uitgezonden vertaling. Perfecte leerstof, alleen al om deze triviale dingen. Niet woord voor woord vertalen wat er wordt gezegd, maar vertalen wat er (iets bondiger, met het oog op de leessnelheid) gezegd zou kunnen zijn als dit een Nederlands gesprek was. Niet vertalen wat er staat, maar vertalen zoals het hoort.
