tag:blogger.com,1999:blog-8840407958126918122024-03-07T02:37:13.773+01:00Philip, Henry, Alice en de anderenblog over literatuur en wat me verder bezighoudtFrank Lekenshttp://www.blogger.com/profile/15166146188474460288noreply@blogger.comBlogger181125tag:blogger.com,1999:blog-884040795812691812.post-21768203197377890512024-02-24T16:54:00.019+01:002024-02-24T20:06:04.625+01:00De theoretieke schoolmeester<p>Net gelezen: <i><a href="https://www.vanoorschot.nl/chinese-roman-notities-van-een-theoreticus/">Notities van een theoreticus</a></i>, van Shi Tiesheng. Curieuze, niet zo uitnodigende maar daardoor toch juist weer intrigerende titel. En wat blijkt? Een geweldige roman, in prachtig Nederlands van Mark Leenhouts. Ik heb nog nooit zoiets gelezen. Geef dit boek de Libris, de AKO, de Gouden Uil, de Filter Vertaalprijs, de Nijhoffprijs, de Europese Literatuurprijs, de International Booker, de Pulitzer en een Nobelprijs. (Hoezo is die niet voor dode schrijvers? Rot op met je validisme!)</p><p>Verder vind ik het lastig dit boek te beschrijven. Het lijkt dus op niets anders wat ik ken. Ten dele komt dat misschien doordat Chinese literatuur (volgens Leenhouts, in het nawoord) meer op het spiegelen dan het psychologisch uitdiepen van personages is gericht. In ieder geval zijn de personages van deze roman vaak inwisselbaar; alleen zijn ze dat niet uit onachtzaamheid of onvermogen van de schrijver, maar met opzet. Alles speelt zich af in het hoofd van de verteller (een afspiegeling van de schrijver zelf), die in wat hij zijn ‘schrijversnachten’ noemt mijmert over verschillende generatiegenoten en de keuzes die zij hebben gemaakt in hun levens, vooral in de liefde. En vaak zegt de verteller over een bepaalde gebeurtenis dan doodleuk dat het misschien iets was wat ‘de schilder Z’ en diens vrouw O is overkomen, maar dat het net zo goed de dichter L en de mooie N kan betreffen, dat weet hij niet meer zo goed. (Alle personages worden alleen met een initiaal aangeduid.)</p><p>Zo wordt je poging om als lezer mee te leven met een personage en een plotlijn te volgen voortdurend gefrustreerd. Maar dat is niet het juiste woord, want merkwaardig genoeg werkt het niet frustrerend, dit constante afbreken en vaag laten van verhaallijnen. </p><p>Die verhaalfragmenten worden afgewisseld en verweven met bespiegelingen over tijd, herinnering, onze levensloop en levenskeuzes, en vooral over wat liefde dan eigenlijk is. Allemaal ogenschijnlijk vrij apolitiek – maar ondertussen. Ondertussen krijg je óók een goed en akelig indringend beeld van China’s totalitaire verleden. (En heden? Daar zou ik Tieshengs bespiegelingen over heden, toekomst en verleden nog eens op moeten napluizen...) En misschien is het zo, doordat de personages minder scherp als individueel personage getekend zijn dan je gewend bent van de Europese naturalistische traditie, ook een soort portret van de Chinese samenleving, of toch een segment daarvan. </p><p>Raar? Bevreemdend? Nouveau roman? In zekere zin, maar normaal loop ik daar vaak gillend bij weg. Dat had ik hier helemaal niet, doordat het allemaal ook zo... nou ja, niet gewild experimenteel, maar juist door en door humanistisch aandoet. (Misschien zelfs christelijk, Tiesheng lijkt in ieder geval wel erg door juist de christelijke scheppingsmythe gefascineerd.) Wat eerst even een irritante schrijverstruc lijkt, wordt zo al snel bijzonder innemend en zelfs meeslepend. </p><p>En uiteindelijk was er trouwens wel één boek waar dit me een beetje aan deed denken. Of althans aan mijn herinnering van dat boek, dat ik dertig jaar geleden heb gelezen: Louis Paul Boons weergaloze <i>Kapellekensbaan</i>. </p><p>Ook Boon vertelt immers niet één groot Flaubertiaans verhaal met een zorgvuldig geconstrueerde plot, hij dist een soort ratjetoe op van allerlei verhalen, in stukjes en beetjes, over personages die vaak afsplitsingen van hemzelf zijn, afgewisseld met bespiegelingen over van alles en nog wat.</p><p>Dat is tenminste hoe ik me zijn roman herinner. Ik zou de <i>Kapellekensbaan </i>eens moeten herlezen om te kijken wat ervan klopt, en in hoeverre het echt lijkt op de roman van Tiesheng. Misschien blijkt dan wel dat ik, of dat mijn herinnering gekkenpraat mijmert.</p><p>Maar dat maakt ook niet uit, voorlopig gaan de <i>Notities van een theoreticus </i>in mijn hoofd even een gelukkig huwelijk aan met dat oude lievelingsboek, de <i>Kapellekensbaan </i>van Tippetotje en de Kantieke Schoolmeester. En dan zien we later wel weer verder.</p><p>In ieder geval: lezen, dit! Want daarmee ben je de hele wereld te snel af. Wist je dat het Nederlands de enige taal is waarin je dit boek kunt lezen? (Ja, én in het Chinees, maar wie leest dat nou?)</p><p>Dus niks geen “ik lees het liever in het Engels”. ER IS HELEMAAL GEEN ENGELSE VERTALING. Sterker nog, geen enkele Europese vertaling, voor zover ik weet. Dus alle Engelsen moeten als de donder Nederlands gaan leren. (Ja, of Chinees. Maar wie doet dat nou?) Want zij willen deze roman ook lezen. Echt.</p><p>En jullie ook.</p>Frank Lekenshttp://www.blogger.com/profile/15166146188474460288noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-884040795812691812.post-25954568227435295532024-02-05T20:30:00.006+01:002024-02-05T20:30:55.632+01:00Let us talk of happier things<p>“Let us talk of happier things,” I said. “Do you know any?”</p><p>Ik weet niet of het ook <a href="https://www.imdb.com/title/tt14230458/?ref_=fn_al_tt_1">in de film </a>voorkomt, maar ik vond het een van de grappigste zinnetjes uit de roman <i>Poor Things</i> van Alasdair Gray.</p><p>Ik ben wel benieuwd naar de verfilming van Yorgos Lanthimos, waar je in de media zeker al een half jaar lekker voor wordt gemaakt. En ik wilde me in dit geval eens voorbereiden door eerst het boek te lezen. Dat is fenomenaal: ik heb het dit weekend werkelijk in één ruk (of nou ja, toch één dag) uitgelezen. </p><p>Dat had ik niet verwacht, want een eerste kennismaking met het werk van Gray dertig jaar geleden (met zijn magnum opus <i>Lanark</i>, verplichte leeskost bij een of ander vak van mijn studie Engels) was me maar matig bevallen. Zijn tekenstijl stond me niet zo aan, en ik denk nu dat ik het gewoon allemaal nog niet zo goed begreep. Dat het dus niet aan Alasdair Gray lag, maar aan mij, dat zijn werk op mij geen diepe indruk maakte.</p><p>Zoiets moet het wel geweest zijn, want <i>Poor Things </i>sleepte me ditmaal meteen mee. Ik vond het niet alleen onderhoudend en bijzonder inventief, maar vaak ook enorm grappig. </p><p>Dat het me zo meesleepte, komt doordat het de dwingende narratieve stuwing heeft van de negentiende-eeuwse klassiekers waar het ook een pastiche op is (en waar ik erg van hou). Van die verhalen met gevonden manuscripten die worden becommentarieerd door een eigenwijze tekstbezorger, en die op hun beurt ook weer nieuwe manuscripten bevatten. Zo’n verhaal waarbij je aan het begin eigenlijk al meteen wordt verteld hoe het afloopt, maar waarvan je dan tóch steeds wil weten hoe het precies verder gaat, omdat je nog niet écht weet hoe het nou komt dat het op die manier afloopt. </p><p>Ik ervoer het boek als een ongelooflijk rijke grabbelton vol stijlen en stemmen, grappen, grollen en ideeën. Niet alleen een pastiche op verschillende negentiende eeuwse genres, maar ook een kritisch vertoog over kapitalisme, uitbuiting en sociale verbetering, over stereotiepe rolpatronen en verwachtingen rond seks en erotiek, over religie en mythologisering. </p><p>Het was alweer even geleden dat ik zo’n origineel en verrassend boek heb gelezen. Het deed een klein beetje denken aan <i>Possession </i>van A.S. Byatt, want net zoals zij stopt ook Alasdair Gray rustig een hele lap zelfgeschreven browningiaanse poëzie in zijn roman, blank verse waarin hij ook nog grappige dingen doet met het metrum en de soms afwijkende uitspraak (en klemtoon) van Schotse woorden (zoals een paar regels die volgens mij alleen kloppen als je <i>policeman</i> op zijn Schots uitspreekt, als polis-man met de hoofdklemtoon op de eerste lettergreep). Kortom: Gray doet hetzelfde als Byatt, maar dan leuker en grappiger. </p><p>Het boek doet ook een klein beetje denken aan het spel met verhalen van Daanje in <i>Het lied van ooievaar en dromedaris</i>, maar ook hier vind ik Gray origineler en verrassender (en vooral: geestiger, al is dat misschien geen prestatie, want humor is niet de meest in het oog springende kwaliteit van Daanjes boek).</p><p>Dus iedereen die nog twijfelt: ga vooral naar de film, Lanthimos lijkt me een regisseur van wie elke film wel de moeite waard is, zelfs de mislukte. Maar lees vooral ook het boek. Er staan plaatjes in! </p><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjkvu6bCfsLCj3pmLjCLEyevIAwPOPuu_W7PIl0LRE7CYEav2MEkNU7HYZI8yLICeCtm87RLdhl1X_vSORKeibJGCWBNoJBAF089NzHwkjFn4I54O1dc4GbYPRJZqtxNABilwolk8XFZHIGY-je5ILHZVaaXHzlnbqgV0PHBPPTrQFbJVGav0ZWsuSI9js/s1415/temp.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="979" data-original-width="1415" height="276" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjkvu6bCfsLCj3pmLjCLEyevIAwPOPuu_W7PIl0LRE7CYEav2MEkNU7HYZI8yLICeCtm87RLdhl1X_vSORKeibJGCWBNoJBAF089NzHwkjFn4I54O1dc4GbYPRJZqtxNABilwolk8XFZHIGY-je5ILHZVaaXHzlnbqgV0PHBPPTrQFbJVGav0ZWsuSI9js/w400-h276/temp.jpg" width="400" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><span style="text-align: left;">afbeelding afkomstig van <a href="https://www.poorthingsnovel.com/ ">de ook vermakelijke online ‘gids’ bij de roman</a></span></td></tr></tbody></table><br /><p>Er zou trouwens ook best wat meer van Alasdair Gray vertaald mogen worden. Ik weet dat superfan en collega vertaler Rob Kuitenbrouwer al jaren probeert uitgevers warm te krijgen voor meer vertalingen van zijn werk. Kan het daar nu eindelijk eens van komen?</p><p>En voor de mensen die de film al hebben gezien en zich afvragen of Gray ook schrijft over ‘furious jumping’, wat in de film de grappig bedoelde omschrijving voor seks schijnt te zijn die de hoofdpersoon gebruikt: nee, die term komt in de roman niet voor. De woorden en woordspelletjes rond dat thema van Bella Baxter (c.q. Alasdair Gray) zijn in het boek veel grappiger. En volgens mij ook nog verrekt lastig te vertalen, zoals er sowieso heel wat lastig vertaalbaar woordspel in de roman zit. Maar wie wil weten hoe dat precies zit, moet hem maar gewoon gaan lezen.</p><p><br /></p>Frank Lekenshttp://www.blogger.com/profile/15166146188474460288noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-884040795812691812.post-20627786286829139232024-01-31T10:40:00.003+01:002024-01-31T20:00:57.485+01:00Barbie ís belangrijk<p>Dit kan weleens de maand worden waarin compartimentalisatie en compartimenteren (of toch compartimentaliseren?) zich vanuit de psychobabbel definitief gaan vestigen in de mainstream van de Nederlandse taal. Ik ben tenminste benieuwd hoeveel recensenten van Jonathan Glazers film <i>The Zone of Interest </i>erin gaan slagen dit woord te vermijden. </p><p>In <i>NRC</i> hebben ze het maar niet geprobeerd, al zijn ze er nog niet helemaal over uit welke vorm deze tongbreker in het Nederlands moet krijgen. ‘Het is zaak emoties te compartimenteren,’ schrijft de ene recensent, en de andere: ‘Jonathan wil geen historische film maken, maar iets zeggen over het heden en over onze eigen compartimentalisatie.’ </p>
<p>In het mediakatern van <i>NRC</i> worden bijna elke week de grenzen van de taal wel opgerekt. Vanochtend las ik er over een ‘ruw, filosofies, speculatief, hoopvol superbetoog’ en mijn hart sprong op: eindelijk durft iemand die jaren 70-spelling weer eens uit de kast te trekken. Helaas is dit alleen te lezen in de gedrukte editie: online is het al aangeharkt tot ‘filosofisch’. Jammer.</p>
<p>Niet verbeterd is de al even eigenzinnige interpunctie in deze zin: ‘Want, wie van de vijf genomineerden voor Beste Regisseur zou je eruit gooien?’ Die komma slaat nergens op: hij is tegen alle regels, zelfs als je enige regel is dat je een komma zet waar je bij het voorlezen een natuurlijke adempauze zou inlassen. 99% zal immers geen dramatische pauze inlassen na ‘want’. Maar, er is altijd die ene procent, dus waarom ook niet: voor retorisch effect kun je hier best een komma plaatsen. Leuk!</p>
<p>Misschien was dat ook de gedachte. Al denk ik zelf dat de verklaring saaier is en de auteur een Engelse zin in gedachten had (‘After all, which of five nominees for Best Director would you throw out?’) en die komma aan zijn Nederlandse zin is blijven klitten.</p>
<p>Hoe dat ook zit, bij het volgende tuiltje stijlbloempjes uit het mediakatern van vandaag kan kennis van de Engelse taal soms wel helpen om te begrijpen wat er precies wordt bedoeld.</p>
<p><i>‘Push</i> ging om wereldwijde huisvestingscrises, mensen die uit huis geduwd worden.’ Betreft niettemin géén documentaire over defenestratie.</p>
<p>‘Maar dit gebrek aan scenario en overschot aan improvisatie leidt niet tot <i>Bad Boys</i> of zelfs tot <i>Get Hard</i>, het leidt tot oogrollen.’ <a href="https://youtu.be/AoKErz_HtGA?si=DWU3YeIfUR2A3sia">Van </a><i><a href="https://youtu.be/AoKErz_HtGA?si=DWU3YeIfUR2A3sia">Seinfeld</a> </i>wist ik al dat er zoiets bestaat als ‘hand models’, maar deze acteerspecialisatie is nieuw voor me. </p><p>(Een beetje flauw van mij misschien. In het Nederlands wordt al flink wat jaren niet alleen meer ‘in razernij’, maar ook ironisch met de ogen gerold.)</p>
<p>‘Op Bali vallen de vrouwen een voor een in gespierde armen, én omarmen ze hun Indonesische bloed.’ Je bloed omarmen roept onbedoeld een wat vreemd beeld op. Wel gek trouwens dat dat voor het Engels niet lijkt te gelden: daarin betekent ‘embrace’ ook gewoon omhelzen, maar die letterlijke betekenis is door het figuurlijke gebruik blijkbaar zo afgesleten dat je het inmiddels overal mee kunt combineren. Of kan dat in het Nederlands onderhand ook wel, en kun je zelfs je bloed omarmen?</p>
<p>In dezelfde recensie is sprake van ‘knappe mannen met kaasraspbuiken en respect voor vrouwen’, en ik heb geen idee waar die kaasrasp vandaan komt, maar ik denk dat het een poging is om een creatief alternatief te gebruiken voor – het toch allang ingeburgerde – sixpack. Zelfverzonnen? Of is dit al een bekend begrip? Ik heb er nog geen voorbeelden van kunnen vinden.</p>
<p>In de categorie onversneden anglicismen: ‘Dat was de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Kniepeesreflex">kniereflex</a> van internet.’ En ‘Wie Auschwitz wil verfilmen, loopt over eierschalen.’</p>
<p>En heel leuk, eigenlijk gewoon een vondst die voorziet in een leemte in het Nederlands – deze uitdrukking hadden we nog niet, maar hadden we hard nodig: ‘Hij was op zijn ongemak in gezelschap, legt de documentaire uit.’ Dat is Bob Dylan (want over hem gaat het) ten voeten uit! Je weet dat hier iets schuurt, maar je weet niet precies wat het is, nietwaar meneer Jones?</p>
<p>En niks geen anglicisme, maar wel het allerleukste zinnetje van het hele katern deze week, omdat ik die hele film juist zo volstrekt vergetelijk vond: ‘<i>Barbie </i>ís belangrijk.’</p><p><br /></p>Frank Lekenshttp://www.blogger.com/profile/15166146188474460288noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-884040795812691812.post-10142535670630584942024-01-20T16:02:00.008+01:002024-01-20T16:24:52.490+01:00Oorsprong van de klare lijn opgehelderd?<p>Vanochtend was ik naar de Franse film die in de Nederlandse bioscopen draait als <i><a href="https://www.cineville.nl/films/le-pot-au-feu">Le pot-au-feu</a></i>, maar op IMDB te vinden is als <i><a href="https://www.imdb.com/title/tt19760052/?ref_=fn_al_tt_1">The Taste of Things</a></i> en in Frankrijk eigenlijk is uitgebracht als <i>La passion de Dodin Bouffant</i>. Het kan ook nooit eens simpel zijn.</p><p>Een erg mooi in beeld gebrachte film, volgens mij ook heel goed vertaald (door Jolijn Tevel). Het is alleen wel heel erg een plaatjesboek, zonder veel verhaal. De dialogen variëren van gekunsteld en gedragen (vooral als de vriendenclub van kok Dodin aan het woord is) tot ongedwongen en losjes, als kokkin Eugénie (Juliette Binoche) aan het woord is. </p><p>Dat is duidelijk geen artistieke onhandigheid, het is met opzet zo gedaan. Je krijgt hier geen korte vlotte scènes in een spannend verhaal opgediend, maar breed uitgemeten taferelen. Sfeerimpressies, groepsportretten, die af en toe zijn uitgelicht als een Caravaggio.</p><p>Maar omdat ik dat verhaal en die gekunsteldheid toch niet helemaal kon duiden, vroeg ik me af of het om een origineel scenario gaat of een boekbewerking. Dat laatste blijkt het geval: het is de verfilming van een roman uit 1924 van een auteur van wie ik nog nooit heb gehoord, <a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Marcel_Rouff">Marcell Rouff</a>. En die roman, <i>La Vie et la passion de Dodin-Bouffant, gourmet</i>, is volgens Wikipedia in Frankrijk heel populair, of in ieder geval erg populair geweest, en ook al eens bewerkt <a href="https://www.dargaud.com/bd/la-passion-de-dodin-bouffant-bda5117540">tot stripverhaal</a>.</p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgTLWNttlmeRarZmQWbTDEhyphenhyphen7Srw14z4AV7UfFkInQtXvWCngrnQrv71sIrjMPJbLVpAxWptfZ2kTSPTIFcxM08j_GfLHTHWChwIsY9ilbNNLl_luAGImbnGM4FOgZeW8lJQciug0yf91W2oU0qDEVVId7PtFrnANcN-NsSwkbTOgvZ3e8V1SLOHOGXy7A/s3186/burniat.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="3186" data-original-width="2363" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgTLWNttlmeRarZmQWbTDEhyphenhyphen7Srw14z4AV7UfFkInQtXvWCngrnQrv71sIrjMPJbLVpAxWptfZ2kTSPTIFcxM08j_GfLHTHWChwIsY9ilbNNLl_luAGImbnGM4FOgZeW8lJQciug0yf91W2oU0qDEVVId7PtFrnANcN-NsSwkbTOgvZ3e8V1SLOHOGXy7A/w296-h400/burniat.jpg" width="296" /></a></div><br /><p>Misschien is die Rouff ook wel een leuke vergeten schrijver om eens af te stoffen en (al dan niet opnieuw) in vertaling uit te brengen? Ik weet het niet, daar gaat het me nu eigenlijk ook niet om. Wat mij bij het opslaan van de Wikipedia-pagina over Rouff vooral trof, heeft met zijn werk eigenlijk niet direct iets te maken. </p><p>Ik viel vooral van mijn stoel bij deze illustratie van Joseph Hémard, uit de eerste editie van <i>Dodin-Bouffant </i>uit 1924:</p><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjWKKnhx_I7L5LKNTqOYpU04Dr8Yhk5lsVhmmNJumB2LY0qhLgCrDqrJsnvtqvRkv9PonDqRQ7b-6y5lWKyRmMFTLKTLULqOns4seiBFyJCJz9PXvBCYclZ3R6CMJgxfbHvRpMasiT9RmydTw6LI9jiK9VOx2zWpdd1iKnaL_ot7GCOnJpN3SafTDxzfiY/s1271/Hemard1.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="1271" data-original-width="886" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjWKKnhx_I7L5LKNTqOYpU04Dr8Yhk5lsVhmmNJumB2LY0qhLgCrDqrJsnvtqvRkv9PonDqRQ7b-6y5lWKyRmMFTLKTLULqOns4seiBFyJCJz9PXvBCYclZ3R6CMJgxfbHvRpMasiT9RmydTw6LI9jiK9VOx2zWpdd1iKnaL_ot7GCOnJpN3SafTDxzfiY/w279-h400/Hemard1.jpg" width="279" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Illustratie Joseph Hémard. Bron: <a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Marcel_Rouff">Wikipedia</a>.</td></tr></tbody></table><br /><p>Ik kan toch niet de enige zijn die zich hierbij in de ogen wrijft en denkt dat hij een tekening uit een verloren Kuifje-album heeft gevonden? Of uit een afgeblazen project van Hergé voor een andere, nooit gerealiseerde stripreeks over een negentiende-eeuwse mopperpot? </p><p>En dan niet de vroege Hergé, laat staan de prille Hergé van <i>Kuifje in het land van de Sovjets</i>, die in 1929 (vier jaar láter) nog dit soort tekeningen maakte:</p><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjn-QwtzIKUrKpq7oxh-hsxQ6bBj5LRS7OHZsfWa7yI62PuGlm30E5NtS8D3zmjT6EAGoyYHjyIhaI8n7quS9KRzpvZLeiG9JSy_bmTd2qfNJJknLyyZXa2lXm7lZH4fR742h0qjOMZBLFZ91I6KYqLcL35wETc6-9FKbTLGkKuFjWWlXCYFk4vexqUiOo/s519/Sovjets.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="519" data-original-width="511" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjn-QwtzIKUrKpq7oxh-hsxQ6bBj5LRS7OHZsfWa7yI62PuGlm30E5NtS8D3zmjT6EAGoyYHjyIhaI8n7quS9KRzpvZLeiG9JSy_bmTd2qfNJJknLyyZXa2lXm7lZH4fR742h0qjOMZBLFZ91I6KYqLcL35wETc6-9FKbTLGkKuFjWWlXCYFk4vexqUiOo/w394-h400/Sovjets.jpg" width="394" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Uit <i>Kuifje in het land van de Sovjets</i>.</td></tr></tbody></table><br /><p>Afgezien van het 19de-eeuwse kostuum kan dat plaatje van Hémard zo in <i>Kuifje en de Picaro’s</i>. Dit is de stijl van de rijpe, om niet te zeggen de late Hergé, van <i>De zaak Zonnebloem</i> en verder.</p><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjZG0yyza7jqwklIpPI5kVmXmEx_6rJICHv3obck7PHhVtfSuMIB3-doDNwaB7ezXn5-ik6Xb6o6QT2oTTjzCLBKNyjJPH0c3RfCX_71xG5EfpSecdYeg9wlef9obFvG0OjDD6EJdXVwQSY2rvmhctj24KG0fW6hVUwNNZpj7Fu7evhPKbN5gKRu7DbCuY/s702/zonnebloem.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="414" data-original-width="702" height="236" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjZG0yyza7jqwklIpPI5kVmXmEx_6rJICHv3obck7PHhVtfSuMIB3-doDNwaB7ezXn5-ik6Xb6o6QT2oTTjzCLBKNyjJPH0c3RfCX_71xG5EfpSecdYeg9wlef9obFvG0OjDD6EJdXVwQSY2rvmhctj24KG0fW6hVUwNNZpj7Fu7evhPKbN5gKRu7DbCuY/w400-h236/zonnebloem.jpg" width="400" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Uit <i>De zaak Zonnebloem</i>.</td></tr></tbody></table><p>Het is de klare-lijnstijl die een hele school werd, van Bob de Moor en zelfs Vandersteen in sommige van zijn strips. </p><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgOVrE1_ahhy_wZRY1itaDmJJDIyGyzJ9ZAB7WUeNEaF4qGemiPHUyQcld0m2VISYsJNieWgszoEKPZ-3Cs4LdS38OH75wOYdZ3iIOUiVP_4RFMdwlt3sGKzErlRWTJQ3gySP9b_xXYJe7OkLjEgW2X5BGLQwXizQzRZifkv0H0faa_H4z55OEp_mvgSE0/s394/Vandersteen.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="394" data-original-width="394" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgOVrE1_ahhy_wZRY1itaDmJJDIyGyzJ9ZAB7WUeNEaF4qGemiPHUyQcld0m2VISYsJNieWgszoEKPZ-3Cs4LdS38OH75wOYdZ3iIOUiVP_4RFMdwlt3sGKzErlRWTJQ3gySP9b_xXYJe7OkLjEgW2X5BGLQwXizQzRZifkv0H0faa_H4z55OEp_mvgSE0/w400-h400/Vandersteen.jpg" width="400" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Uit <i>Het gouden paard</i>.</td></tr></tbody></table><p>Mijn haastig bij elkaar gezochte voorbeelden zijn niet de beste om met die afbeelding van Hémard te vergelijken, behalve dat in deze hele reeks de dat plaatje van Hémard nog het meest op een echte Hergé lijkt! </p><p>Als ik dit zo zie, dan is die klare lijn dus helemaal niet ‘uitgevonden’ door Hergé. Die bestond allang, in ieder geval in de illustraties van Hémard. </p><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgqsMpob46OSmmYV1_gVsxAhYhLA8mJm8DdQHyB76TuPP94YOpHWkpqzy3j2ydfa5eP94-i-gJq_U_Uq4ErLwVHvJMSXckurNfaLcZA8UVRN8pF34oi8C6kJoxovmLM4MS-0ovnoIGhwp3dpUXXrEN7iqR37GDZsf25jHdC0Jk8hdqX_9RkA37w7lgmZtY/s977/Hemard2.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="977" data-original-width="738" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgqsMpob46OSmmYV1_gVsxAhYhLA8mJm8DdQHyB76TuPP94YOpHWkpqzy3j2ydfa5eP94-i-gJq_U_Uq4ErLwVHvJMSXckurNfaLcZA8UVRN8pF34oi8C6kJoxovmLM4MS-0ovnoIGhwp3dpUXXrEN7iqR37GDZsf25jHdC0Jk8hdqX_9RkA37w7lgmZtY/w303-h400/Hemard2.jpg" width="303" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Illustratie Joseph Hémard. Bron: <a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Marcel_Rouff">Wikipedia</a>.<br /></td></tr></tbody></table><p>Kende Hergé het werk van Hémard eigenlijk? Heeft hij ernaar gekeken? En was Hémard de enige? Was er al een school voordat Hergé er een school van maakte? Maakte Hémard meer van dit soort illustraties?</p><p>Tijd voor een nijvere reporter om hier eens in te duiken. Zelf heb ik daarvoor veel te weinig verstand van tekenen.</p><p>(PS: <a href="https://www.lambiek.net/artists/h/hemard_joseph.htm">de Comiclopedia</a> van Lambiek is gelukkig wel bekend met het werk van Hémard.)</p>Frank Lekenshttp://www.blogger.com/profile/15166146188474460288noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-884040795812691812.post-76136899228126318432024-01-19T22:44:00.001+01:002024-01-19T22:44:42.189+01:00een allegaartje van maffe ideeën, jatwerk en trucs<p>Voor ik hier wat nalatigheden en onvolkomenheden in mijn recentste berichten rechtzet, eerst maar even deze aankondiging. Want halleluja, eindelijk is het zover.</p><div style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhF26KAHRqvplnpWbxbZJhoMMgvJ9MwRc2IsIanWvWBxb8MrMbLI759yH_BrqinWY9T6uJ9iojMeetl0k5R4IMmGIgMw1H_hIfRlu5SVyj7TKgc6-96iQmT0jtLwMDiBmf5boVZ3ALb8z6EaZNVZ2YB5sxIa-saq_VdBC6Ve6BakdUEHWy82hEnqzTFHLM/s1362/Gaddis%20Verlossers.jpg" imageanchor="1"><img border="0" data-original-height="1362" data-original-width="1285" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhF26KAHRqvplnpWbxbZJhoMMgvJ9MwRc2IsIanWvWBxb8MrMbLI759yH_BrqinWY9T6uJ9iojMeetl0k5R4IMmGIgMw1H_hIfRlu5SVyj7TKgc6-96iQmT0jtLwMDiBmf5boVZ3ALb8z6EaZNVZ2YB5sxIa-saq_VdBC6Ve6BakdUEHWy82hEnqzTFHLM/w378-h400/Gaddis%20Verlossers.jpg" width="378" /></a></div><br /><p>Heel lang heb ik rondgelopen met de gedachte dat er nodig eens iets van Gaddis in het Nederlands vertaald moest worden – en dat ik dat graag wilde doen. Tot ik na bijna dertig jaar in <a href="https://kievenaar.com/over-ons">Ivo Kievenaar</a> eindelijk een uitgever vond met de durf en de goede smaak om zoiets te willen uitgeven. Als die niet naar de hemel gaat, weet ik het ook niet meer.</p><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjl2sWBttinq9rM1XxrV4_lmq2__eAmVkmMqWzM0ujBSHBuG0IrzYVoyLvHLrgXUVMZMveqlO6aI6tQKEZi9Vzhvy2xWp8vCL97R925LaMIb9XtsPj5f3tYU133YFql5W5Bbz393gMmFiyVDQS0tTFHt3V_QorqQBMIU3M3DCdYtN6wExTLgZVl3dfiNMU/s1207/The%20Rapture.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="840" data-original-width="1207" height="279" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjl2sWBttinq9rM1XxrV4_lmq2__eAmVkmMqWzM0ujBSHBuG0IrzYVoyLvHLrgXUVMZMveqlO6aI6tQKEZi9Vzhvy2xWp8vCL97R925LaMIb9XtsPj5f3tYU133YFql5W5Bbz393gMmFiyVDQS0tTFHt3V_QorqQBMIU3M3DCdYtN6wExTLgZVl3dfiNMU/w400-h279/The%20Rapture.jpg" width="400" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Rapture van Charles Anderson. <br />Gaddis had dit als omslag voor zijn roman gewild,<br />maar de erven van de (gelovige) Anderson lagen dwars.</td></tr></tbody></table><br /><p>‘Een allegaartje van maffe ideeën, jatwerk en trucs, het interieur een warboel van goede bedoelingen als een laatste bespottelijke poging nog iets te doen wat de moeite waard is al is het maar op deze kleine schaal, want het staat er, nietwaar, dwaze vondsten en al staat het hier toch alweer negentig jaar’: zo zou je dit boek kunnen omschrijven, zo niet nu dan hopelijk over een jaar of zestig. </p><p>Het is de manier waarop een van de hoofdpersonen (niet geheel toevallig het personage dat het meest met de auteur zelf lijkt samen te vallen) het huis beschrijft waarin het hele verhaal zich afspeelt, en de ‘carpenter gothic’-bouwstijl waarin dat huis is gebouwd. </p><p><i>Carpenter’s Gothic</i> luidt de Engelse titel van de roman. <i>Timmermansgotiek </i>vonden de uitgever en ik niet echt een geschikte titel voor de vertaling (zeker niet na de Timmermanstragiek van de laatste verkiezingen), en behoud van de Engelse titel stuitte ook op bezwaren. Dus maf idee of niet, we hebben in onze warboel van goede bedoelingen voor de Nederlandse titel wat jatwerk gepleegd in Duitsland. Daar werd de roman in de jaren negentig – bij leven van Gaddis en voor zover wij weten ook met zijn instemming – uitgebracht als <i>Die Erlöser</i>. </p><p><i><a href="https://fmlekens.home.xs4all.nl/boekvertalingen.htm#gaddisverlossers">De verlossers</a></i> is nu al te bestellen en ligt vanaf dinsdag in de winkel.</p>Frank Lekenshttp://www.blogger.com/profile/15166146188474460288noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-884040795812691812.post-4276122232278890142023-12-30T16:58:00.002+01:002023-12-30T20:25:41.707+01:00Every kind of lickspittle under the sun<p>Het eerste album in de Lapinot-reeks van Lewis Trondheim is een western en heet <i>Blacktown</i>. Dat is de titel van de Franse versie (1995), en dat is de titel van de Nederlandse vertaling (2007). </p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhRrlqDj-dzr94sX08jNI3kwErEaCf8oJsDv6n20bMP3XPaRvdkweXgxziUHEIh6kzexEtncEY6-QpDgH3jDfljWZbZ2NhbtUzsBp32xze9gECOVlkY9byziGoRuPAVmQ7C8Y6m73VVSKANBGqmx0eiIIvx42s3YLK62kXnrRDAA9AcNT_312Prf1_7knQ/s1600/Gloomtown%20Blacktown%20NL%20FR.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1030" data-original-width="1600" height="258" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhRrlqDj-dzr94sX08jNI3kwErEaCf8oJsDv6n20bMP3XPaRvdkweXgxziUHEIh6kzexEtncEY6-QpDgH3jDfljWZbZ2NhbtUzsBp32xze9gECOVlkY9byziGoRuPAVmQ7C8Y6m73VVSKANBGqmx0eiIIvx42s3YLK62kXnrRDAA9AcNT_312Prf1_7knQ/w400-h258/Gloomtown%20Blacktown%20NL%20FR.jpg" width="400" /></a></div><br /><p>Over de tamelijk recente Engelse vertaling (2018) is waarschijnlijk lang en diep nagedacht, want die heet <i>Gloomtown</i>. </p><p>Ik zit te piekeren waarom dat is. De vertaler moet gedacht hebben dat Trondheim aan zijn niet-Engelstalige publiek met Blacktown iets anders overbracht dan het woord Blacktown voor Engelstaligen suggereert. Denk bijvoorbeeld aan het woord darkroom, dat bij Nederlandse lezers heel andere associaties wekt dan bij Engelse – voor wie het toch echt gewoon alleen maar een donkere kamer is voor het ontwikkelen van foto’s, en verder niets. (Zie ook <a href="https://vertaalverhaal.nl/project/hoe-de-nederlandse-literatuur-engels-leert-spreken/">dit interview op VertaalVerhaal </a>met Ina Rilke over o.a. haar vertaling van <i>De donkere kamer van Damocles</i>.)</p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhCf42ZLn7r5p2YdV7ab0OztyNcJrvZvVY7_2hvLaJBhnJ_pcFxwlBhA_edJoA4a7aHExjloOp5JXxjULvSo774sY1GMT6REoO5Qm-99kdzi3zRG9sGfvdkZIjVOEH3WvLzGtrlh_n1cZ08mmeUSjr5Ns0F1AYJtC_mH2itil48HX62dsphmMgeaxV9B6U/s1439/Gloomtown.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1439" data-original-width="1092" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhCf42ZLn7r5p2YdV7ab0OztyNcJrvZvVY7_2hvLaJBhnJ_pcFxwlBhA_edJoA4a7aHExjloOp5JXxjULvSo774sY1GMT6REoO5Qm-99kdzi3zRG9sGfvdkZIjVOEH3WvLzGtrlh_n1cZ08mmeUSjr5Ns0F1AYJtC_mH2itil48HX62dsphmMgeaxV9B6U/w304-h400/Gloomtown.jpg" width="304" /></a></div><br /><p>Het gaat Trondheim waarschijnlijk om het duistere van het stadje, de dreiging van dood en verderf, black als in Black Sabbath of <i>Black Mirror</i>... Komt dat in het Engels met Blacktown niet goed over? </p><p>Of zou Blacktown een native speaker te veel doen denken aan zwart als huidskleur, een enclave van zwarte mensen in het Wilde Westen bijvoorbeeld? Daar gaat het verhaal helemaal niet over, dus het is logisch dat je als vertaler die connotatie ook wilt vermijden.</p><p>Wat de overwegingen ook zijn geweest (en ik ben er wel benieuwd naar), ik heb geen moeite met de Engelse titel, en ook niet met de rest van de vertaling. Of die overal helemaal correct is, kan ik niet beoordelen, want ik beschik niet over de Franse versie. Maar ik zie geen fouten die zo opzichtig zijn dat ze je al opvallen zonder de brontekst te kennen, en de toon en humor van Trondheims (geweldige!) strip lijkt me goed getroffen. </p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiFceOc7B1tfhSHdX8Vby7yKTuXOPm7_SexLeoVTnbaKZok_Qb3dsvd3aHqe9B4-zwtcjqKwqMk1olzH346WbGvoLc05EbAMq21n4aEb0VlQq16ZVITAXNXHwXYNPGMgcmUNMvexAdwvCbfHEAKC5xNvRQVNgOEU7u9eBs5bsD5qpmATWnYm_I-QEQOBLA/s291/Gloomtown%20varmints.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="291" data-original-width="279" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiFceOc7B1tfhSHdX8Vby7yKTuXOPm7_SexLeoVTnbaKZok_Qb3dsvd3aHqe9B4-zwtcjqKwqMk1olzH346WbGvoLc05EbAMq21n4aEb0VlQq16ZVITAXNXHwXYNPGMgcmUNMvexAdwvCbfHEAKC5xNvRQVNgOEU7u9eBs5bsD5qpmATWnYm_I-QEQOBLA/w384-h400/Gloomtown%20varmints.jpg" width="384" /></a></div><br /><p>Daarbij heeft de vertaler zich hier en daar uitgeleefd in het gebruik van typisch westernjargon. Dat merk je natuurlijk vooral aan de scheldwoorden, zoals die ‘no good varmints’ hierboven: varmints is het soort uitschot (ongedierte) waar je in Amerikaanse westerns over struikelt.</p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj98mfHNrKGgKQ0eqwUFj-QXsoQ1UmMUPv5kv5R8DaPFV4UcC_8xEpZzugZYw0ccuguALAKErIgf2gZD1QoSOaExHNUZvH3FJkgIl7OPI7W9h8XngxBedBd7Wtj-02seSV1nxW8TJ0_b95ve1FzJfB-8hkcFcP0j0BkqAfyh8cJM_-w8fMTYAilKW7jVYw/s332/Gloomtown%20lickspittle.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="332" data-original-width="276" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj98mfHNrKGgKQ0eqwUFj-QXsoQ1UmMUPv5kv5R8DaPFV4UcC_8xEpZzugZYw0ccuguALAKErIgf2gZD1QoSOaExHNUZvH3FJkgIl7OPI7W9h8XngxBedBd7Wtj-02seSV1nxW8TJ0_b95ve1FzJfB-8hkcFcP0j0BkqAfyh8cJM_-w8fMTYAilKW7jVYw/w333-h400/Gloomtown%20lickspittle.jpg" width="333" /></a></div><br /><p>Om nog maar te zwijgen over deze scalawags en lickspittle. Scalawags heeft misschien een wel heel specifieke betekenis, maar een kniesoor die daarover begint. (O sorry.) En ik zou niet weten waar ik het heerlijke woord lickspittle ooit anders ben tegengekomen dan in westerns en bij Faulkner (same difference). </p><p>Laat staan skedaddled: typisch een woord voor een komische scène in een western. Als dat niet tig keer in <i>Bonanza </i>en <i>Gunsmoke </i>is gezegd, eet ik mijn hoed op.</p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiRV4zBnl0RjnGGYvqyLnGkw6stk22-jalzXSWQ0GrSWfO6-SJfoKdrh4RGIsUHtO8XH0HNVcjb5Gn5DgdC2firkq3tcEXxuJH9UrtRbRjVDbCNuJo5Ux_nMsNMRxYiKTq16R28OjLmrsbqCRSJunPJ6w9HbVniwOZU90hWMuuzJr4fOjSmrkfkRGPC2rU/s297/Gloomtown%20skedaddled.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="297" data-original-width="186" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiRV4zBnl0RjnGGYvqyLnGkw6stk22-jalzXSWQ0GrSWfO6-SJfoKdrh4RGIsUHtO8XH0HNVcjb5Gn5DgdC2firkq3tcEXxuJH9UrtRbRjVDbCNuJo5Ux_nMsNMRxYiKTq16R28OjLmrsbqCRSJunPJ6w9HbVniwOZU90hWMuuzJr4fOjSmrkfkRGPC2rU/w251-h400/Gloomtown%20skedaddled.jpg" width="251" /></a></div><br /><p>Gelukkig weet de vertaler wel maat te houden. Anders dan mijn selectie misschien suggereert, puilt de tekst heus niet uit van dit soort vondsten. Dat zou al snel vermoeiend zijn.</p><p>Eén keer dacht ik wel even dat de vertaler uit de bocht vloog. De eerste keer dat haar woordkeuze mij opviel, was in het plaatje hieronder.</p><p>Die spittoon (kwispedoor) is een vast onderdeel van elke western-saloon, maar die heet nu eenmaal zo, daar heb je als vertaler weinig over te zeggen. Nee, het is dat ‘bellyaching’ dat er (positief) uit springt: je hoort het John Wayne of James Stewart zo zeggen. </p><p>En misschien dat Clint Eastwood het behalve in zijn westerns ook wel eens in een <i>Dirty Harry </i>heeft gebruikt. Maar in het Queens’ English van James Bond komt het ongetwijfeld niet voor, en uit de mond van een moderne actieheld zal bellyaching al snel bewust oubollig klinken. Het is echt typisch een woord uit oude westerns.</p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjobbiCmSyskq_rjVg6Tk0NOaEzJgyn0-qLIyrPGIcjSqrRiqNcz7spUyPwFjeZ7QwtYM_iuRYhMnH1v2aDiEDs3ZQmrY35FYVOr2AjETRYLESL7rhWtYVDubC2dEIXvFEWtSoco1tC6aYPu3nrz_yWAJy9T1MXqi75w4Kd9mCqN0cNEkTt4BfcUIlsgfQ/s334/Gloomtown%20bellyaching%20noggin.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="299" data-original-width="334" height="358" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjobbiCmSyskq_rjVg6Tk0NOaEzJgyn0-qLIyrPGIcjSqrRiqNcz7spUyPwFjeZ7QwtYM_iuRYhMnH1v2aDiEDs3ZQmrY35FYVOr2AjETRYLESL7rhWtYVDubC2dEIXvFEWtSoco1tC6aYPu3nrz_yWAJy9T1MXqi75w4Kd9mCqN0cNEkTt4BfcUIlsgfQ/w400-h358/Gloomtown%20bellyaching%20noggin.jpg" width="400" /></a></div><br /><p>Waar ik alleen een beetje aan twijfelde, was dat ‘noggin’. Een leuk ouderwetsch woord, maar is dat ook Amerikaans? Om de een of andere reden deed het mij uitgesproken Brits aan. Ik kan me in ieder geval niet herinneren het ooit in een western te hebben gehoord.</p><p>Wreekt zich hier dan dat de vertaler, Mercedes Claire Gilliom, naar haar naam te oordelen geen native speaker is maar een Française? Vertalen in een taal die niet je moedertaal is, is immers vloeken in de vertaalkerk. </p><p>Maar datzelfde geldt misschien dubbel en dwars in het kwadraat voor kritiek leveren op een vertaling in een taal die niet je moedertaal is. Want als ik ernaar ga zoeken, vind ik in woordenboeken geen bevestiging van mijn intuïtie dat noggins geen Amerikaans Engels is. Het staat gewoon <a href="https://english.stackexchange.com/questions/9401/what-is-the-origin-of-thats-using-your-noggin">in Amerikaanse slang-woordenboeken</a> en andere Amerikaanse naslagwerken. En in een lange kerstaflevering van <i>Pinky & The Brain </i>bouwt die laatste een hypnotiserende pop (om de wereldbevolking te hypnotiseren) die hij Noodle Noggin noemt. In die tekenfilmserie klinkt Pinky weliswaar nadrukkelijk pseudo-Brits, maar The Brain toch niet. Dus zo on-Amerikaans als ik denk kan die noggin niet zijn.</p><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEglQdvKm2ry2aYLW9344Yg9WnbLss8R4325cyyrTdg0pPOOT759a_WuUfMvwLnN2vs8foDB9ZAyTGiSao8-t0fUtVDiR-pnPLPixsezOOUxDAA0cvZZF1wnAYSxYlUqm4m7m5rCvLpNyJHYrm1LJgPt5AVioRZdZBKtMp12AFzFGkvCRmY9pUD5xNMWzps/s885/Gloomtown%20Noodle%20Noggin.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="547" data-original-width="885" height="248" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEglQdvKm2ry2aYLW9344Yg9WnbLss8R4325cyyrTdg0pPOOT759a_WuUfMvwLnN2vs8foDB9ZAyTGiSao8-t0fUtVDiR-pnPLPixsezOOUxDAA0cvZZF1wnAYSxYlUqm4m7m5rCvLpNyJHYrm1LJgPt5AVioRZdZBKtMp12AFzFGkvCRmY9pUD5xNMWzps/w400-h248/Gloomtown%20Noodle%20Noggin.jpg" width="400" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Pinky onderwerpt Noodle Noggins aan een nadere blik. Narf!</td></tr></tbody></table><br /><p>Conclusie: Gilliom heeft de humor van Trondheim goed overgebracht en zijn western-pastiche een aantrekkelijk western-jargon meegegeven. </p><p>Ik ben trouwens ook benieuwd hoe dat western-jargon in de oorspronkelijke Franse versie klinkt. Of Trondheim bijvoorbeeld veel letterlijk vertaald Engels idioom heeft gebruikt, zoals Goscinny in <i>Lucky Luke </i>vaak deed, waar je niet zelden een ‘smerige coyote met een gele lever’ (dirty yellow-livered coyote) tegenkomt. </p><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiv1P9bWPhHDAhnzoHg1CF7ASrCAJ4ri6jdHyie4ZmhzC3h0uqb_iWS4CIxCgyWUKRONWV20yvaYR_MbxJksIyHgM6ibZ-5TGwH-PQ7O_yEJv0nghWKn3v59PizdoxYZhMQviiGhNbJfUdZEFqr9sBEmIbjKt4luw_JfNCXdeJtftAA12mmoTr7luSR7AY/s628/Gloomtown%20gele%20lever.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="628" data-original-width="612" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiv1P9bWPhHDAhnzoHg1CF7ASrCAJ4ri6jdHyie4ZmhzC3h0uqb_iWS4CIxCgyWUKRONWV20yvaYR_MbxJksIyHgM6ibZ-5TGwH-PQ7O_yEJv0nghWKn3v59PizdoxYZhMQviiGhNbJfUdZEFqr9sBEmIbjKt4luw_JfNCXdeJtftAA12mmoTr7luSR7AY/w390-h400/Gloomtown%20gele%20lever.jpg" width="390" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Cowboy + kwispedoor.</td></tr></tbody></table><br /><p>Dat maakt het werk van de Engelse vertaler natuurlijk makkelijk, want de tekst is dan eigenlijk al voorvertaald door de auteur: die coyote met een gele lever moet gewoon een yellow-livered coyote worden.</p><p>Ware het niet dat daarmee juist de gráp van dat letterlijk vertaalde Engels, zoals je die in het Frans en het Nederlands ervaart, in de Engelse vertaling verloren gaat. Hoe moet je dát dan weer overbrengen?</p><p>O jee, nu word ik ook al benieuwd naar hoe Lucky Luke in het Engels is vertaald. Laat ik maar ophouden.</p>Frank Lekenshttp://www.blogger.com/profile/15166146188474460288noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-884040795812691812.post-78453447933051109362023-12-12T08:52:00.006+01:002023-12-18T07:40:47.316+01:00Blijf van mijn ulevellen af!<p>Billy is een rotzak. Hij kost de kruidenier een kapitaal aan ulevellen.</p>
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;">
<tbody>
<tr>
<td style="text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh5OaVgKVib7DnwcN2OrHyx94si5bdMqsQDg_CCKB1XZY0E_h9aGmqo2yohj8oTPmfpoy8DeZe_bR_kABfyQgOFTVh_trJ-GwbP0iohx1knjZx3CtpyEcgS4Ztc75WzBPntVKDhcm6CFtJSt-er7C4zRg0mRFXEt77lRxVyqvBWevB3gjSJBELRmQKjQTw/s1399/billy%20the%20kid%20ulevellen%202.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="480" data-original-width="1399" height="138" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh5OaVgKVib7DnwcN2OrHyx94si5bdMqsQDg_CCKB1XZY0E_h9aGmqo2yohj8oTPmfpoy8DeZe_bR_kABfyQgOFTVh_trJ-GwbP0iohx1knjZx3CtpyEcgS4Ztc75WzBPntVKDhcm6CFtJSt-er7C4zRg0mRFXEt77lRxVyqvBWevB3gjSJBELRmQKjQTw/w400-h138/billy%20the%20kid%20ulevellen%202.jpg" width="400" /></a>
</td>
</tr>
<tr>
<td class="tr-caption" style="text-align: center;">
Uit: <i>Billy the Kid</i>.
</td>
</tr>
</tbody>
</table>
<p>Ulevellen, wie kent ze niet? </p>
<p>Ik ken ze niet. </p>
<p>
Ik ken ze niet, ik ken ze wel, ik ken ze niet. Ik ken ze eigenlijk alléén maar
van Billy the Kid in <i>Lucky Luke</i>. Verder had ik als kind geen idee wat
voor snoepje dat precies moest zijn en ben ik dat woord later ook nooit ergens
tegengekomen.
</p>
<p>
Of ja, wel, heel veel later, toen er internet was en je dit soort dingen begon
op te zoeken, en ik zag dat het een soort <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ulevel" target="_blank">oudhollands suikerwerk</a> is. En nog weer veel later, toen ik ulevellen tegenkwam in vertalingen
van Hans Boland, de man die vrijer vertaalt dan zijn schaduw, en bij wie zelfs
de Russen ze eten.
</p>
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;">
<tbody>
<tr>
<td style="text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg3ArrhGZE9MuTI6b0a-4r15EJbIsq4pwx_jG2imtYz5ac1fdXHhyphenhyphenvwlJULxrNu0Pa4JPy1tgcccCi8qRb9tF9uukugpkakkCZvPKTFPGM4U4N7a0Q12k7hKiNgzU_I-VrLhjfhGsoPH58ypkygweJq67lSA4rDUnj40NwyCKzKfuKPCWh0mVZhP65HIro/s352/Billy%20The%20kid%20ulevellen%20Blutch.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="328" data-original-width="352" height="373" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg3ArrhGZE9MuTI6b0a-4r15EJbIsq4pwx_jG2imtYz5ac1fdXHhyphenhyphenvwlJULxrNu0Pa4JPy1tgcccCi8qRb9tF9uukugpkakkCZvPKTFPGM4U4N7a0Q12k7hKiNgzU_I-VrLhjfhGsoPH58ypkygweJq67lSA4rDUnj40NwyCKzKfuKPCWh0mVZhP65HIro/w400-h373/Billy%20The%20kid%20ulevellen%20Blutch.jpg" width="400" /></a>
</td>
</tr>
<tr>
<td class="tr-caption" style="text-align: center;">
Uit: <i>Les Indomptés</i>.
</td>
</tr>
</tbody>
</table>
<p>
Nu lees ik <i>Les Indomptés, </i>een hommage aan Lucky Luke van de
Franse striptekenaar Blutch (de man die vernoemd is naar een strippersonage).
Blutch was altijd al geestig, vooral in zijn satirische strip over zichzelf
als domme, aartsconservatieve cartoonist in het
interbellum, <i>Blotch.</i> Maar nu is hij zo grappig dat de geest
van Goscinny over hem vaardig lijkt geworden. Ik vind <i>Les Indomptés </i>in ieder geval erg leuk, misschien wel net zo leuk als de oude reeks.
</p>
<p>
En ook bij Blutch wordt er gesnoept: de twee (rot)kinderen waarover Lucky Luke
zich zeer tegen zijn zin moet ontfermen, willen ‘caramels rouges’.
</p>
<p>
Sommige teksten vertalen zichzelf. Als dit album straks vertaald wordt, kunnen
die caramels rouges natuurlijk maar één ding worden: ulevellen!
</p>
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;">
<tbody>
<tr>
<td style="text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjF8p2jZ5clhPUODrHVaqON-kFsgwn3tP7OWw1mXi6ShL0-zwNGP2TZJjyHXpc4yG29PSvesOZyfDY32cKCA_Gr5MqLdbmJdycW7kjaXNEUSYcb8T81mBV00Vzt5J9vwtCGe5Cphp-Dw14A5IrV4q_smvTw0jJh0cTQ1QQPxIr1CRBOZeHXBCc2FCcqzE8/s944/Billy%20The%20kid%20ulevellen%20Blutch%202.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="633" data-original-width="944" height="269" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjF8p2jZ5clhPUODrHVaqON-kFsgwn3tP7OWw1mXi6ShL0-zwNGP2TZJjyHXpc4yG29PSvesOZyfDY32cKCA_Gr5MqLdbmJdycW7kjaXNEUSYcb8T81mBV00Vzt5J9vwtCGe5Cphp-Dw14A5IrV4q_smvTw0jJh0cTQ1QQPxIr1CRBOZeHXBCc2FCcqzE8/w400-h269/Billy%20The%20kid%20ulevellen%20Blutch%202.jpg" width="400" /></a>
</td>
</tr>
<tr>
<td class="tr-caption" style="text-align: center;">
Uit: <i>Les Indomptés</i>.
</td>
</tr>
</tbody>
</table>
<p>
Juist doordat ik het als kind zo’n vreemd woord vond, is het voor mij des te
sterker verbonden met de snoeplust van Billy the Kid. En ik denk (nee,
<a href="https://www.getekendereep.com/topic/8542-eerste-ronde-31-winkel-37-vs-winkel-44/" target="_blank">ik weet</a>) dat dit geldt voor meer mensen van mijn generatie. En de generaties na mij:
in 1999 werd je er
<a href="https://static.alleexamens.nl/VWO/Nederlands/1999/I/Nederlands/nederlands%20%28samenvatting%29%201999%20I_opgaven.pdf" target="_blank">op je eindexamen VWO</a>
nog over doorgezaagd! De ulevel van Billy the Kid staat dus in mijn, wat zeg
ik: in ons collectieve geheugen gegrift. Samen met ‘Is het nog ver, Grote
Smurf?’, ‘Rare jongens, die Romeinen’ en ‘Verzin eens een list’.
</p>
<p>
Zo kan het dus gebeuren dat je vertaling al af is nog voordat je eraan moet
beginnen. Dat lijkt een beetje op waar Rob Kuitenbrouwer en ik mee te maken
kregen toen we Sandra Newmans <i>Julia </i>vertaalden, haar vervolg op, of
eigenlijk ‘feministische hervertelling’ van Orwells <i>1984</i>. Daarbij
voelden we ons ook genoodzaakt aan te sluiten bij de woordkeuzes van de
bestaande vertaling van Orwells roman. We hebben daar onlangs een
stukje over geschreven
<a href="https://www.athenaeum.nl/nieuws/vertalers/2023/over-het-vertalen-van-sandra-newmans-julia-door-rob-kuitenbrouwer-en-frank-lekens" target="_blank">op de site van Athenaeum Boekhandel</a>.
</p>
<p>
En misschien zou ik hier moeten stoppen, want je moet je eigen voorkeuren
nooit kapotchecken. Maar het ligt met <i>Lucky Luke </i>iets minder
eenvoudig. <i>1984 </i>is na 1984 niet opnieuw vertaald. (Let op het subtiele
gebruik van cursief in deze zin!) Daarvan bestaat dus in principe maar
één vertaling die relevant is voor hedendaagse lezers. (Al ligt ook dit
allemaal iets minder eenvoudig dan we het in ons stukje voor Athenaeum hebben
voorgesteld. Misschien moet ik daar nog eens wat meer over schrijven.)
</p>
<p>
Maar <i>Lucky Luke </i>is de laatste jaren juist wel opnieuw vertaald, door
James Vandermeersch. (Daarover kun je meer lezen bij
VandaagsVertaalProbleem, <a href="https://vandaagsvertaalprobleem.blogspot.com/2022/11/228-tortillas-voor-de-daltons.html" target="_blank">hier </a>en <a href="https://vandaagsvertaalprobleem.blogspot.com/2022/12/236-tenderfoot-en-de-onvoltooid.html" target="_blank">hier</a>.) Ik heb hier en daar wat moeite met die nieuwe versies, maar of dat nu
misplaatste nostalgie is of niet: de nieuwe vertaling is een feit, en daar heb
je als vertaler van Blutch misschien toch rekening mee te houden.
</p>
<p>
Zijn de ulevellen bij Vandermeersch nog ulevellen? En zo nee, kun je dan als
vertaler van Blutch de ulevellen ulevellen laten?
</p>
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;">
<tbody>
<tr>
<td style="text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEioi-B_EySTmJsdSRmsvtXySRbaGruWANm2AHPZgWVrWZgZgQNuZE1WIx72tcrbbLzv0lc4R2XfripfM3pYTgCjyJ3ZCww6kkSj9MF_8WlBjEwho9NOZUSrb09FiV7qzc-EWlLSgZnCDSm4QOGZiJYa6xIYZRlt4QdCOywRIchqpSQMpfba3eYx-__roq0/s932/Billy%20the%20Kid%20rode%20ulevellen.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="486" data-original-width="932" height="209" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEioi-B_EySTmJsdSRmsvtXySRbaGruWANm2AHPZgWVrWZgZgQNuZE1WIx72tcrbbLzv0lc4R2XfripfM3pYTgCjyJ3ZCww6kkSj9MF_8WlBjEwho9NOZUSrb09FiV7qzc-EWlLSgZnCDSm4QOGZiJYa6xIYZRlt4QdCOywRIchqpSQMpfba3eYx-__roq0/w400-h209/Billy%20the%20Kid%20rode%20ulevellen.jpg" width="400" /></a>
</td>
</tr>
<tr>
<td class="tr-caption" style="text-align: center;">
Uit: <i>Billy the Kid</i>.
</td>
</tr>
</tbody>
</table>
<p>
Ik kan daar verder niets over zeggen, want ik heb geen nieuwe vertalingen in
huis van <i>Billy the Kid </i>en <i>Het escorte</i>, de twee albums
waarin Billy een rol speelt. Wat ik wel in huis heb, is de oude versie van
beide albums.
</p>
<p>
En je moet dus niets kapotchecken, nee, maar ik mag die toch wel eens
herlezen? En dan blijken ook de oude vertalingen het plaatje al danig te
compliceren. Niet alleen klaagt de kruidenier dat Billy zijn ulevellen steelt,
verderop in <i>Billy the Kid </i>krijgt Billy the Kid van Lucky Luke ook een
handvol ‘rode ulevellen’ toegeworpen. (Let weer op het meesterlijke gebruik
van cursief.)
</p>
<p>
Maar heel consequent is de vertaler daar niet in geweest. Eerder in het boek
demonstreren zowel Billy als Luke met behulp van diezelfde ulevel hun
revolvervaardigheid. Maar daar heet de Franse <i>caramel </i>ineens een
toffee.
</p>
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;">
<tbody>
<tr>
<td style="text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgbGfXTz9D50KZpW8KWMOHBfy0SorQAiN0InD-Z9VPmzyXnvQ9WY4aF7va1zDaYPsEZr7qRuYtcxtHVEjyIrCo75Hf6vMC3XYTluh-BwRHbTY7QGFiV5I6DhXZZsE22XWDlOEWFGGQK5YKTLI1QUrM4bRkFYOPmqovVPwhKi-XSU-r0zq5iK6Bb4JoOGwE/s1411/billy%20tofee%20caramel%201%20strook.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="484" data-original-width="1411" height="138" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgbGfXTz9D50KZpW8KWMOHBfy0SorQAiN0InD-Z9VPmzyXnvQ9WY4aF7va1zDaYPsEZr7qRuYtcxtHVEjyIrCo75Hf6vMC3XYTluh-BwRHbTY7QGFiV5I6DhXZZsE22XWDlOEWFGGQK5YKTLI1QUrM4bRkFYOPmqovVPwhKi-XSU-r0zq5iK6Bb4JoOGwE/w400-h138/billy%20tofee%20caramel%201%20strook.jpg" width="400" /></a>
</td>
</tr>
<tr>
<td class="tr-caption" style="text-align: center;">
Uit: <i>Billy the Kid</i>.
</td>
</tr>
</tbody>
</table>
<p>
Althans: als Billy laat zien hoe snel hij is. Als Luke hetzelfde doet, maar
dan beter, is het een caramel.
</p>
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;">
<tbody>
<tr>
<td style="text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj7y0fLETu71iY3cJOM1Lkl_a_u2PM9y9I5_Poqf_1qnsWXvgqgpWG3j_noB8An1L9bgAOvej79bBS_y_fvP18Rgj1QvT20gmJpApz-Hfy-8MNlTnRXAQRneRl6Dhz7vRR14BrcZ-o-U5wFromae-cS8D4aGJ1DsHsgpJXI3fYv3aTm01MVxzAJ_QAEqLY/s1402/billy%20tofee%20caramel%202%20strook.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="981" data-original-width="1402" height="280" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj7y0fLETu71iY3cJOM1Lkl_a_u2PM9y9I5_Poqf_1qnsWXvgqgpWG3j_noB8An1L9bgAOvej79bBS_y_fvP18Rgj1QvT20gmJpApz-Hfy-8MNlTnRXAQRneRl6Dhz7vRR14BrcZ-o-U5wFromae-cS8D4aGJ1DsHsgpJXI3fYv3aTm01MVxzAJ_QAEqLY/w400-h280/billy%20tofee%20caramel%202%20strook.jpg" width="400" /></a>
</td>
</tr>
<tr>
<td class="tr-caption" style="text-align: center;">
Uit: <i>Billy the Kid</i>.
</td>
</tr>
</tbody>
</table>
<p>
Misschien dat de eerste vertaler van dit boek sneller dan zijn schaduw was –
maar dan ook slordiger. Een vertaling vanuit de heup, vlot maar niet altijd
trefzeker.
</p>
<p>
In ieder geval is de <i>caramel rouge </i>dus duidelijk niet steevast als
ulevel vertaald, zoals mijn collectief geheugen me toch al decennia
voorspiegelt. Toen vier jaar na <i>Billy the Kid </i>het album
<i>Het escorte</i> verscheen, waren het ineens ‘rode toffees’ die Billy wilde
stelen.
</p>
<p>
(NB: Ik heb dit uit een digitale versie, ik heb mijn eigen oude album niet
meer en weet niet 100% zeker of het daarin ook zo stond. Maar ik vermoed van
wel. Het colofon van mijn digitale versie vermeldt geen vertaler, terwijl bij
de nieuwe vertalingen van Vandermeersch zijn naam wel steeds vermeld staat.)
</p>
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;">
<tbody>
<tr>
<td style="text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgsRaGfL6qB2AaYWBfF-kvtOSwzSuVvHAp08JomGMea3p56lDR2AET5U1V9FXJTNkIuN4M3P2G3BFxJYRUwEy61BywW3fE-pPO5XBmdWMMYRK1jfQX9yyls0lrETNAMnlC4pqLAgv-Nhk1LteO6hCiE52o70kGMlFk9v5WI1hyzQyGptx1GCxQ7c-lqqPc/s1400/Billy%20the%20Kid%20Het%20Escorte%20ulevellen.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="934" data-original-width="1400" height="266" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgsRaGfL6qB2AaYWBfF-kvtOSwzSuVvHAp08JomGMea3p56lDR2AET5U1V9FXJTNkIuN4M3P2G3BFxJYRUwEy61BywW3fE-pPO5XBmdWMMYRK1jfQX9yyls0lrETNAMnlC4pqLAgv-Nhk1LteO6hCiE52o70kGMlFk9v5WI1hyzQyGptx1GCxQ7c-lqqPc/w400-h266/Billy%20the%20Kid%20Het%20Escorte%20ulevellen.jpg" width="400" /></a>
</td>
</tr>
<tr>
<td class="tr-caption" style="text-align: center;">
Uit: <i>Het escorte</i>.
</td>
</tr>
</tbody>
</table>
<p>
Eigenlijk is het dus heel raar dat juist die ulevellen zich zo in mijn
geheugen hebben vastgezet. In dit album spelen die toffees nota bene een nog
grotere rol dan in het eerste. Eerst overvalt de aan Lucky Luke ontsnapte
Billy een handelaar in ‘rode toffees’ (‘van uitstekende kwaliteit’).
</p>
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;">
<tbody>
<tr>
<td style="text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi2m5YgFZJ6oIdqIyuDQtsoiwqPP3X3nLwMA9_Drrpb3-F3lPz9fJKKcVeXEIQZkvt2CN_g1dK-veyvtMAOgdeWLWyYV8Jg85hXmxWFfJswfGjBKLLJk45yM7RsG5TSvLZ-PkJ1URk1D60mm-XwtYRkZD8K1qWUs1zSwep6NW-OTjX57RDWuWVyq9mhbqk/s1422/Billy%20the%20Kid%20Het%20Escorte%20handelaar%20in%20rode%20toffees.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="472" data-original-width="1422" height="106" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi2m5YgFZJ6oIdqIyuDQtsoiwqPP3X3nLwMA9_Drrpb3-F3lPz9fJKKcVeXEIQZkvt2CN_g1dK-veyvtMAOgdeWLWyYV8Jg85hXmxWFfJswfGjBKLLJk45yM7RsG5TSvLZ-PkJ1URk1D60mm-XwtYRkZD8K1qWUs1zSwep6NW-OTjX57RDWuWVyq9mhbqk/w320-h106/Billy%20the%20Kid%20Het%20Escorte%20handelaar%20in%20rode%20toffees.jpg" width="320" /></a>
</td>
</tr>
<tr>
<td class="tr-caption" style="text-align: center;">
Uit: <i>Billy the Kid</i>.
</td>
</tr>
</tbody>
</table>
<p>Vervolgens laat hij een spoor van toffeepapiertjes achter waardoor Lucky
Luke hem snel kan opsporen.
</p>
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;">
<tbody>
<tr>
<td style="text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgkVcrIvxm-ZHZz1H6Q0jnKVXmnwSH-x_O4RVxEl4PsadJKY-51OiEF_nk71GMWb1kRCDfQ122ubXouxtvEjDCW3VM_OCy8lHo9ZzoyeTr06ET2qV8BYTQJrZcvjuv7lvt3FajHfUSuy7dPN3Ckkw8E-DpOT0ZoiIjRD4Z2Ix4Li8hchkczFTq0JV4A4dk/s1418/Billy%20the%20Kid%20Het%20escorte%20toffeepapiertjes.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="474" data-original-width="1418" height="134" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgkVcrIvxm-ZHZz1H6Q0jnKVXmnwSH-x_O4RVxEl4PsadJKY-51OiEF_nk71GMWb1kRCDfQ122ubXouxtvEjDCW3VM_OCy8lHo9ZzoyeTr06ET2qV8BYTQJrZcvjuv7lvt3FajHfUSuy7dPN3Ckkw8E-DpOT0ZoiIjRD4Z2Ix4Li8hchkczFTq0JV4A4dk/w400-h134/Billy%20the%20Kid%20Het%20escorte%20toffeepapiertjes.jpg" width="400" /></a>
</td>
</tr>
<tr>
<td class="tr-caption" style="text-align: center;">
Uit: <i>Billy the Kid</i>.
</td>
</tr>
</tbody>
</table>
<p>
Maar van ulevellen in heel dit album geen spoor. Ofwel de vertaling is bij
Dupuis tussentijds nog aangepast, of mijn selectieve geheugen heeft me een
collectieve loer gedraaid.
</p>
<p>
En die <i>caramels rouges </i>van Blutch: ik kan wel van mening zijn dat die zichzelf
al vertaald hebben. Maar hoe dan?
</p>
<p>
Moeten het ulevellen worden, als eerbewijs aan mijn collectieve
gatenkaasgeheugen, en aan de enige twee plaatjes in
<i>Billy the Kid </i>waarop dat vroeger zo raadselachtige woord voorkwam (en
aan Hans Boland)?
</p>
<p>
Of toffees, omdat dat voor iedereen begrijpelijk is, en door de
literatuurwetenschapper ook als ‘verwijzing’ kan worden geturfd, want kijk
maar, het stáát er?
</p>
<p>
Of moet het nog weer een ander snoepje worden, vanwege de nieuwe
vertaling?
</p>
<p>Ik weet het niet. </p>
<p>En ik heb eigenlijk ook geen zin om erover na te denken.</p>
<p>Ik wil ulevellen!</p>
<p></p>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjXZkwNdERPIC9oDL3wQc1iem7CAQS75-d8ahBYTmrx3s44ihdKcCviQCOZuE0tcDPGjgHfvoZZvXEG6Ik9-UuOEpxBIIdde2HzH9Z-bIs29qeSUtFsJKL_A9zTrCoZQU4-lF4HOSBHN6TJ1QYKTPEG2gKSITsJ3SS8e1S7ATcLBazrr14iNt86ilVVvlQ/s1000/indomptes.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1000" data-original-width="764" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjXZkwNdERPIC9oDL3wQc1iem7CAQS75-d8ahBYTmrx3s44ihdKcCviQCOZuE0tcDPGjgHfvoZZvXEG6Ik9-UuOEpxBIIdde2HzH9Z-bIs29qeSUtFsJKL_A9zTrCoZQU4-lF4HOSBHN6TJ1QYKTPEG2gKSITsJ3SS8e1S7ATcLBazrr14iNt86ilVVvlQ/w305-h400/indomptes.jpg" width="305" /></a>
</div>
<br />
<p></p>
<div>[18/12/23: Zoals bij elk rechtgeaard stripverhaal had hier onder gemoeten: wordt vervolgd. Binnenkort meer.]</div>Frank Lekenshttp://www.blogger.com/profile/15166146188474460288noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-884040795812691812.post-57369319218215237212023-12-03T12:26:00.076+01:002023-12-04T08:47:09.487+01:00Mijn eindejaarslijstje<p>Tijd voor de eindejaarslijstjes. <i>De Volkskrant</i> gaf dit weekend de aftrap met artikelen over <a href="https://www.volkskrant.nl/kijkverder/v/2023/dit-zijn-de-beste-boeken-van-2023-volgens-de-volkskrant~v949244/">de 50 beste boeken van het jaar</a> en <a href="https://www.volkskrant.nl/volkskrant-magazine/van-trilling-naar-luchtdruk-hoe-de-satisfyer-en-de-womanizer-een-cultstatus-verwierven-en-de-orgasmekloof-helpen-dichten~b9923a26/">de beste vibrators ever</a>. Dus hier ook mijn eindejaarslijstje. Voor alle liefhebbers van lijstjes, en boeken, en (klassieke) muziek: mijn beste boeken en muziek. Van 1888. </p>
<h4 style="text-align: left;">Henry... </h4><p>Dat begint met de meester zelf, Henry James, die in dat jaar niet alleen <i><a href="https://franklekens.blogspot.com/2020/03/de-les-van-de-meester.html">The Lesson of the Master</a></i> maar ook <i><a href="https://franklekens.blogspot.com/2017/09/krasse-knarren-gecast-voor-henry-james.html" target="_blank">The Aspern Papers</a></i> publiceerde. (<a href="https://www.bbc.co.uk/programmes/b00s2slh">Hier een hoorspel</a> van dat laatste, weer eens wat anders.) </p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh0zjHlbwZAAhgQNR1NjF-iXTtQsyIVH9Aa2vYFy7uSqHMMfXRp3iXOtkdBW_EFXdVt0mBVzKY7TK8LQGVX-mvmbxR6bKhaVc5Km6f4jZkyJnstR3MopC-V3Rtor4ximnyXpjffv5o9Aszan7j14q3aRjgm8mC7Wv72OFUw3myHX48oHFLvbeWXiXGVfO0/s1953/aspern%20papers%20cut.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1953" data-original-width="1196" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh0zjHlbwZAAhgQNR1NjF-iXTtQsyIVH9Aa2vYFy7uSqHMMfXRp3iXOtkdBW_EFXdVt0mBVzKY7TK8LQGVX-mvmbxR6bKhaVc5Km6f4jZkyJnstR3MopC-V3Rtor4ximnyXpjffv5o9Aszan7j14q3aRjgm8mC7Wv72OFUw3myHX48oHFLvbeWXiXGVfO0/w245-h400/aspern%20papers%20cut.jpg" width="245" /></a></div><br /><p>En verder natuurlijk <i>The Reverberator</i>, zijn novelle over de schandaalpers, de novelle <i>A London Life</i> over zijn ‘international theme’ (Amerikanen in Europa), en het lange korte verhaal ‘The Liar’ (waarvan <a href="https://franklekens.blogspot.com/2020/08/de-leugenaar.html">hier op mijn blog</a> een negentiende-eeuwse vertaling staat). </p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhStp9ozpow0F2IpPM11Eh7pHyt5AIKFse9Z1kSbKDDtZFCdl5w6TZqgL79ngBjFAEmVCROCasOHdWAmtgNZdOi_uTnZxzgOqlw66rbnw3YwM8fQJA0BikzixLa1825DERA0H1-4xOamBOpotRcfQF-f_n52U-NCEbdSSWXukW7y_oIBAp5wCDwyBNyG7s/s2000/casamassima%203%20volumes.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="2000" data-original-width="1710" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhStp9ozpow0F2IpPM11Eh7pHyt5AIKFse9Z1kSbKDDtZFCdl5w6TZqgL79ngBjFAEmVCROCasOHdWAmtgNZdOi_uTnZxzgOqlw66rbnw3YwM8fQJA0BikzixLa1825DERA0H1-4xOamBOpotRcfQF-f_n52U-NCEbdSSWXukW7y_oIBAp5wCDwyBNyG7s/w343-h400/casamassima%203%20volumes.jpg" width="343" /></a></div><p>En o ja, ik zou het haast vergeten, wat kon deze man veel doen in één jaar: zijn tegenwoordig vuistdikke, maar destijds driedelige politieke roman over liefde, idealisme en terrorisme <i>The Princess Casamassima</i>. Lionel Trilling <a href="https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.475847/page/n75/mode/2up" target="_blank">liep er weg mee</a>, maar <a href="https://www.dbnl.org/tekst/_hol006197701_01/_hol006197701_01_0062.php" target="_blank">ook Huib Drion</a> (ja, die van de pil).</p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjRTES8B2mTfKYgd0ZDtC4h5rwCLs-7A8KmXi1aTAduqpMIecf3x2iEAdRhF7uTAD964weqWrYi-zvB0hEIFJDwfN2rxAe9XbehgMnKjByQaOxg6r4Mc7GXHPVEhj771pizaONIydugVeugFQNRTYJIh8EhEAERd5l_uT9D_Px7c-LoTDXvd_hZvxusWXo/s1004/casamassima%20everyman%20old%20cut.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1004" data-original-width="736" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjRTES8B2mTfKYgd0ZDtC4h5rwCLs-7A8KmXi1aTAduqpMIecf3x2iEAdRhF7uTAD964weqWrYi-zvB0hEIFJDwfN2rxAe9XbehgMnKjByQaOxg6r4Mc7GXHPVEhj771pizaONIydugVeugFQNRTYJIh8EhEAERd5l_uT9D_Px7c-LoTDXvd_hZvxusWXo/w294-h400/casamassima%20everyman%20old%20cut.jpg" width="294" /></a></div>
<h4 style="text-align: left;"><span style="font-weight: 400;">Minimaal de eerste vijf posities in mijn top-100 van beste boeken uit 1888 worden dus ingenomen door Henry James. Wat mij betreft al genoeg om het uit te roepen tot annus mirabilis. </span></h4><div><span style="font-weight: 400;"><br /></span></div><div>[Correctie: ik schreef dit gisteren wel, maar het was ook te mooi om waar te zijn. Domme fout, <i>Casamassima </i>is van 1886. En het duurde tot 1890 voor hij weer met een roman kwam, <i>The Tragic Muse</i>. James is ook maar een mens. Om over mij maar te zwijgen.]</div><div><span style="font-weight: 400;"><br /></span></div><h4 style="text-align: left;">...en de anderen</h4><p>Maar daar blijft het niet bij. James’ goede vriend Robert Louis Stevenson kwam in 1888 (twee jaar na zijn <i>Strange Case of Dr Jekyll and Mr Hyde</i>) met de aardige Young Adult-roman <i>The Black Arrow</i>. Louis Couperus brak door met <i>Eline Vere</i>, Eça de Queiroz schreef zijn magnum opus <i>De Maia’s</i> (meer dan een eeuw later mooi vertaald door Harrie Lemmens, een vertaling die in februari <a href="https://www.atlascontact.nl/boek/de-maias/" target="_blank">opnieuw wordt uitgebracht door Veen</a>: aanrader!).</p><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgxMw_S6jdlh6fxglyabj7HqlLUpqTjaV5wdn_wkgMZkKROjgKfI4c63ZlgHqxDL5aQMnOoBkRR_L-Sz_KYaXpULHxw8UyJjqixeEmQjnvfjH3tG4iJ2RxJP7nvyHLhbegKBMFlOoEz-6UuE4Bxn5gVvenBzyxyOIKKJiGlHNNRFtknARXQ1ldQkvrSfMU/s776/queiroz%20maja's.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="776" data-original-width="500" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgxMw_S6jdlh6fxglyabj7HqlLUpqTjaV5wdn_wkgMZkKROjgKfI4c63ZlgHqxDL5aQMnOoBkRR_L-Sz_KYaXpULHxw8UyJjqixeEmQjnvfjH3tG4iJ2RxJP7nvyHLhbegKBMFlOoEz-6UuE4Bxn5gVvenBzyxyOIKKJiGlHNNRFtknARXQ1ldQkvrSfMU/w258-h400/queiroz%20maja's.jpg" width="258" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"></td></tr></tbody></table><p>Verder verschenen er in Engeland minstens twee belangrijke verhalenbundels. Ten eerste <i>Wessex Tales</i> van Thomas Hardy, met daarin zijn absolute meesterwerk op de korte baan: ‘The Withered Arm’ (<a href="https://franklekens.blogspot.com/2020/04/de-verdorde-arm.html">mijn vertaling staat hier</a>). </p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgde3mgWEpt4pVodaw2DrHCn_bdj2DsfJNYMJEvg3AvmqIXrAa1Ok1wN3BQXJNPxIVbWwfA6jJht83BuFA2PUiWe80zXsCxGkD6QX8Qu6Zp70dhFv9SzWTj67DZOiRVq3rx0LUQC0m3Vo-ethmRWlekFOiWt8l5UeFHrv7YpGF9VkXWaZuBSn9WhWs3nU4/s3663/Wessex%20Tales.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="3023" data-original-width="3663" height="330" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgde3mgWEpt4pVodaw2DrHCn_bdj2DsfJNYMJEvg3AvmqIXrAa1Ok1wN3BQXJNPxIVbWwfA6jJht83BuFA2PUiWe80zXsCxGkD6QX8Qu6Zp70dhFv9SzWTj67DZOiRVq3rx0LUQC0m3Vo-ethmRWlekFOiWt8l5UeFHrv7YpGF9VkXWaZuBSn9WhWs3nU4/w400-h330/Wessex%20Tales.jpg" width="400" /></a></div><br /><p>En <i>The Phantom Rickshaw and Other Tales</i> van Kipling, met zijn al even klassieke ‘The Man Who Would Be King’, tegenwoordig vooral bekend van de verfilming met Sean Connery en Michael Caine. Een weergaloos verhaal, genuanceerder in zijn weergave van (en kritiek op) het kolonialisme dan je zou denken. </p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiO_P1bbAHlurOdCDT743HkGkNCOZMRcF75wog1KZAxcUknk9swzVjsDnl2oxo_9AbxSXJj48CM3uQC__vIgb_pDibkyJKXKYOYfsju77WuR8APzN0TkcJYYPyX_V-lr_TgoxFm-qGTsPzM8iqmlGZxitsch-ZpDUo0cTM3PkpczDVaJwkdGRGTaOs7Hl0/s1213/man%20who%20would%20be%20king%20affiche.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1213" data-original-width="796" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiO_P1bbAHlurOdCDT743HkGkNCOZMRcF75wog1KZAxcUknk9swzVjsDnl2oxo_9AbxSXJj48CM3uQC__vIgb_pDibkyJKXKYOYfsju77WuR8APzN0TkcJYYPyX_V-lr_TgoxFm-qGTsPzM8iqmlGZxitsch-ZpDUo0cTM3PkpczDVaJwkdGRGTaOs7Hl0/s320/man%20who%20would%20be%20king%20affiche.jpg" width="210" /></a></div><p>1888 was ook het jaar dat Arthur Conan Doyles eerste Sherlock Holmes-roman <i>A Study in Scarlet </i>in boekvorm verscheen. H. Rider Haggard, die in 1885 een enorm populaire reeks avonturenromans was begonnen met <i>King Solomon’s Mines</i>, deed het in 1888 iets rustiger aan met de korte (en bij vlagen verbijsterende novelle) <i>Maiwa’s Revenge, or the War of the Little Hand</i>. </p><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjcqpUniIUZuqDRsVGi8TqIlFM3rHPj5rA9fBLfIRA6Gi98IXRmUXfPrOJs81Fdfd2syyt5di-dk51kKv1p9kqwMlV4yAJDmPvRUq6WjvE1phPo66CFXwgWAsQiRoAqzYNdx7FHsX-tcUk0Bl4wdSws1FgwwaXmY4PN9TRfwuSFoiJ5vFupZ9ar0-6_rvc/s1012/study%20in%20scarlet%20feulleton.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="1012" data-original-width="640" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjcqpUniIUZuqDRsVGi8TqIlFM3rHPj5rA9fBLfIRA6Gi98IXRmUXfPrOJs81Fdfd2syyt5di-dk51kKv1p9kqwMlV4yAJDmPvRUq6WjvE1phPo66CFXwgWAsQiRoAqzYNdx7FHsX-tcUk0Bl4wdSws1FgwwaXmY4PN9TRfwuSFoiJ5vFupZ9ar0-6_rvc/w253-h400/study%20in%20scarlet%20feulleton.jpg" width="253" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><br /></td></tr></tbody></table><p>Op <i>Three Men in a Boat </i>van Jerome K. Jerome moest de wereld in 1888 nog een jaartje wachten, maar Maupassant ging wel uit varen en publiceerde het verhaal ‘Sur l’eau’ en de roman <i>Pierre et Jean</i>. Van Theodor Fontane verscheen de roman <i>Irrungen, Wirrungen</i> (vertaald als <i>Dolingen, dwalingen</i>), maar dat is geen groot meesterwerk.</p>
<p>Nee, dan Tsjechov: die was actief van 1880 tot 1903, dus verscheen er ook in 1888 werk van zijn hand. Wel was dit het jaar waarin hij het roer omgooide en stopte met het schrijven van vijftig tot soms wel tachtig korte verhalen per jaar. Vanaf 1888 schreef hij ieder jaar een veel kleiner aantal, vaak langere en steeds fijnzinnigere, verhalen – en later natuurlijk zijn toneelstukken. (<i>Ivanov</i> was in 1887 nog geflopt en <i>De bosgeest</i> verging het in 1889 niet veel beter, maar een paar jaar later kwam het allemaal goed.) In 1888 publiceerde hij de bundel <i>Verhalen</i>,<i> </i>met onder meer de lange novelle <i>De steppe</i> en een klassiek verhaal als ‘De kus’, en verder schreef hij dat jaar onder meer ‘Slapen’, ‘Zielenpijn’ en ‘De naamdag’.</p>
<p>Tot zover de boeken en verhalen uit 1888 die ik de moeite waard vind, en die veelal ook nog steeds behoorlijk beroemd zijn.</p>
<h4 style="text-align: left;">Het vergeten 1888</h4><p>Er zijn ook boeken die toen furore maakten maar die ik nog niet gelezen heb, of waar ik tot voor kort zelfs nooit van gehoord had.</p>
<p>Neem <i>Robert Elsmere</i> van Mrs Humphrey Ward: <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Robert_Elsmere" target="_blank">Wikipedia meldt</a> daarover dat er in korte tijd een miljoen exemplaren van werden verkocht en dat het haar ‘de bewondering van Henry James’ opleverde. Dat maakt nieuwsgierig! De roman gaat volgens datzelfde Wikipedia over ‘een predikant in Oxford die in aanraking komt met teksten van Duitse rationalisten als Schelling en David Strauss en daardoor begint te twijfelen aan de leer van de Anglicaanse kerk. Maar in plaats van tot atheïsme te vervallen of zich tot het rooms-katholicisme te bekeren, zoekt Elsmere zijn heil bij een “constructief liberalisme” (door de auteur opgedaan bij [de filosoof] Thomas Hill Green) dat het belang benadrukt van opbouwwerk onder de arme ongeschoolde klasse.’ Het klinkt niet als een verhaal waarvan je ook vandaag de dag nog makkelijk miljoenen exemplaren verkoopt. Maar zeker weet je dat pas als je het gaat lezen. Ik weet niet of ik daar ooit aan toekom.</p>
<p>Een boek dat in 1888 in feuilletonvorm verscheen en wel een klassieker werd, en me daarom meer aantrekt, is <i>Baas Don Gesualdo </i>van Giovanni Verga. Volgens Alle Lansu <a href="https://www.parool.nl/ps/giovanni-verga-baas-don-gesualdo~bb3c081c/" target="_blank">in </a><i><a href="https://www.parool.nl/ps/giovanni-verga-baas-don-gesualdo~bb3c081c/" target="_blank">Het Parool</a> </i>was het ‘120 jaar na verschijnen nog altijd actueel’. Helaas niet actueel genoeg om die vertaling in druk te houden, of zelfs maar beschikbaar als e-boek. </p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh1RfuOf6-PP-HhNpZSUu_T92yMwEera3BtjptMkPAGcW1lyn_pRuN6njTKxz-kESxm4XiVmcnZSkfBSXsSi7D0k1xwENZbIpZnhhYGPRweExyUjKgpUIYhAdAq-rdhOXGQaEjkWaQc6RmxM1GdMVL-yINOhTEYKL8jwjyLd2JDRq0mtDx5lWjmqsthFzg/s840/leeglopers.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="840" data-original-width="526" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh1RfuOf6-PP-HhNpZSUu_T92yMwEera3BtjptMkPAGcW1lyn_pRuN6njTKxz-kESxm4XiVmcnZSkfBSXsSi7D0k1xwENZbIpZnhhYGPRweExyUjKgpUIYhAdAq-rdhOXGQaEjkWaQc6RmxM1GdMVL-yINOhTEYKL8jwjyLd2JDRq0mtDx5lWjmqsthFzg/w250-h400/leeglopers.jpg" width="250" /></a></div><p>Dat is gelukkig wel gebeurd met Verga’s <i>De leeglopers </i>uit 1881, dat nog als e-boek te koop is. Het is bovendien een lievelingsboek van Verga’s vertalers, Yond Boeke en Patty Krone, dus dat moet ik misschien eerst maar eens proberen. </p><p>Evenals <i>Le Rêve</i>, van Zola – alleen al omdat ik toch ooit zijn hele Rougon-Macquart wil lezen.</p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiotlVUUgGEgAQb-IOwFXxTmQC3lnTD1gJ2UGYo9tfqjLLhN5AMMlDP7Tw_127KLk93LH_j3LzcoloTua3lDMGhQ3yUtfWXSYGdwT2cZt6-TtZ2noCscklV74ayzzvLMI-sDiwy2y4ZrJ7nk88FBVVzfob75YD2rYcLPTVk-vuKnGBrQw7sDJKXM4z3XVs/s428/manuscript.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="428" data-original-width="271" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiotlVUUgGEgAQb-IOwFXxTmQC3lnTD1gJ2UGYo9tfqjLLhN5AMMlDP7Tw_127KLk93LH_j3LzcoloTua3lDMGhQ3yUtfWXSYGdwT2cZt6-TtZ2noCscklV74ayzzvLMI-sDiwy2y4ZrJ7nk88FBVVzfob75YD2rYcLPTVk-vuKnGBrQw7sDJKXM4z3XVs/w254-h400/manuscript.jpg" width="254" /></a></div><br /><p>Maar wat te denken van <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/The_Romance_of_a_Shop" target="_blank"><i>The Romance of a Shop</i>,</a> een roman over ‘de nieuwe vrouw’ van Amy Levy (die wel beschouwd wordt als een van eerste lesbische romanschrijfsters, al is dat speculatief), <a href="https://standardebooks.org/ebooks/james-de-mille/a-strange-manuscript-found-in-a-copper-cylinder" style="font-style: italic;">A Strange Manuscript Found in a Copper Cylinder</a>, een avontuur van de Canadees James De Mille in de stijl (als ik <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/A_Strange_Manuscript_Found_in_a_Copper_Cylinder" target="_blank">Wikipedia</a> mag geloven) van Conan Doyle en Rider Haggard, of de Australische western <i><a href="https://standardebooks.org/ebooks/rolf-boldrewood/robbery-under-arms">Robbery Under Arms</a> </i>van Rolf Boldrewood (pseudoniem van ene Thomas Alexander Browne): allemaal romans die in hun tijd enige naam maakten en geruime tijd populair bleven, maar nu vergeten lijken. (Zij het ook weer niet zo vergeten dat je ze niet ergens kunt downloaden. De échte ‘vergeten boeken’ zijn natuurlijk de boeken waarvan zelfs op internet geen spoor terug te vinden is – en die daardoor ook wel voor altijd vergeten zullen blijven.)</p><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhzBlRJ4o1nA53DRawjkanYFXUu6jQMbSyqMsfM5tqYKhbhkZsmWH0tplrU9NkTw4K1UpO3-sXvysEJvNrBrABSkhYERkiuNt5ugivrtII5u5XfNrs5SEtR_69BCUszSvTaeWKVHIq14-J4cPmNtJdxebL2iHtF1iEvi4NnjPiQePRkOabj16LLUVgn6oE/s731/robbery%20under%20arms%20affiche.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="731" data-original-width="500" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhzBlRJ4o1nA53DRawjkanYFXUu6jQMbSyqMsfM5tqYKhbhkZsmWH0tplrU9NkTw4K1UpO3-sXvysEJvNrBrABSkhYERkiuNt5ugivrtII5u5XfNrs5SEtR_69BCUszSvTaeWKVHIq14-J4cPmNtJdxebL2iHtF1iEvi4NnjPiQePRkOabj16LLUVgn6oE/w274-h400/robbery%20under%20arms%20affiche.jpg" width="274" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><i>Robbery under Arms </i>is in 1957 verfilmd <br />en in Nederland uitgebracht als <i>De ranch der vervloekten, <br /></i>(al denkt IMDB dat het <i>De farm der vervloekten </i>was).<br />De film staat momenteel <a href="https://youtu.be/2ccShsP4PVA?si=47Bz58gHVdTmJNTI">op YouTube</a>.</td></tr></tbody></table><p>Tot slot een paar in hun eigen land nog steeds bekende auteurs van wie in 1888 een boek verscheen. De Poolse auteur en latere Nobelprijswinnaar (1905) Henryk Sienkiewicz, die vooral beroemd zou worden met <i>Quo Vadis </i>(1896), publiceerde in 1888 het laatste deel van zijn trilogie die in Polen simpelweg bekend schijnt te staan als ‘de trilogie’: <i>Pan Wołodyjowski</i>; in het Engels vertaald als <i>Fire in the Steppe</i>, maar ook als <a href="https://standardebooks.org/collections/the-trilogy" style="font-style: italic;">Pan Michael</a>; in het Nederlands als <i>De Heer Wołodyjowski</i>.</p><p>Van Gerhart Hauptmann verscheen de novelle <i>Bahnwärter Thiel</i>. Van Octave Mirbeau <i>L’Abbé Jules</i> en van Theodor Storm <i>Der Schimmelreiter</i>. </p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh83tDTSSC4yX8Qnwc4jkUK_O8MXK_1ppRiLsDTekcHN66Yi6HQplFePxPwKVB39wVg1KjS2FmOZzU_N8RWH1Xx0cSkxOJp25xdSr3A3AlhGDM6ecHM5J9GSzwojq9UrycPgYOoX_5WwPiLLfsDtaO8sK7QRzDUynN5kAZoCMf-BsIz_DfhweLziJBnk5Y/s800/abbe%20jules.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="800" data-original-width="800" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh83tDTSSC4yX8Qnwc4jkUK_O8MXK_1ppRiLsDTekcHN66Yi6HQplFePxPwKVB39wVg1KjS2FmOZzU_N8RWH1Xx0cSkxOJp25xdSr3A3AlhGDM6ecHM5J9GSzwojq9UrycPgYOoX_5WwPiLLfsDtaO8sK7QRzDUynN5kAZoCMf-BsIz_DfhweLziJBnk5Y/w400-h400/abbe%20jules.jpg" width="400" /></a></div><p>Marcellus Emants moest nog een beetje op dreef komen en schreef dat jaar niet zijn meest aansprekende titels: <i>Adolf van Gelre</i>, <i>Jonge harten </i>en <i>Juffrouw Lina</i>. Misschien die laatste eens proberen; de titel doet onvervalst naturalisme vermoeden.</p><h4 style="text-align: left;">Muziek</h4><p>En dan de muziek: wat moet de soundtrack zijn bij al deze boeken uit 1888? Simpel. Het jaar 1888 leverde genoeg opusnummers op die in de top-2000 niet mogen ontbreken. Hier is mijn inzending.</p>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgyohgdOTP-cD5xFnhk8UIyAF-LiR6nLFI9hRnwNdr2aD9BO3MkB9QKTJ962miC0bgv3aePYEEkCj2lmmr3qg4j3Ez4bR9MA-mOoQJddFZ6wSazAdXvjjkfL1IkvUdeqTCUqIYYCp7v83_2WebHTNg8CzclQ3GuBRJX2qAH_ZWU-nK9tRXAdIys_t2WTTw/s1189/brahms.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="905" data-original-width="1189" height="305" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgyohgdOTP-cD5xFnhk8UIyAF-LiR6nLFI9hRnwNdr2aD9BO3MkB9QKTJ962miC0bgv3aePYEEkCj2lmmr3qg4j3Ez4bR9MA-mOoQJddFZ6wSazAdXvjjkfL1IkvUdeqTCUqIYYCp7v83_2WebHTNg8CzclQ3GuBRJX2qAH_ZWU-nK9tRXAdIys_t2WTTw/w400-h305/brahms.jpg" width="400" /></a></div><br /><p>Om me te beperken tot de allerberoemdste, meest uitgevoerde werken: 1888 was het jaar van de eerste symfonie van Mahler, de vijfde van Tsjaikovski en de enige van César Franck, van de symfonische suite <i>Scheherazade </i>van Rimsky-Korsakov en de symfonische gedichten <i>Don Juan</i>, <i>Macbeth</i> en <i>Tod und Verklärung</i> van Richard Straus. Brahms publiceerde zijn prachtige derde vioolsonate, en naast de eerste versie van Fauré’s Requiem kreeg ook het pianokwintet van Dvorak dat jaar zijn première. Grieg kwam met de Peer Gynt-suite en zijn vierde boek met Lyrische Stücke en Hugo Wolf publiceerde zijn Mörike-lieder, Debussy schreef het eerste van zijn twee Arabesques en Satie twee van zijn drie Gymnopédies. </p><p>Hier is <a href="https://www.youtube.com/playlist?list=PLBBDEjEMrv1Aa546A3eo4dR1F6qHdumQi" target="_blank">een YouTube playlist</a> met uitvoeringen van al die werken. </p><p><br /></p>Frank Lekenshttp://www.blogger.com/profile/15166146188474460288noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-884040795812691812.post-35518657680891410842023-09-18T21:40:00.003+02:002023-09-19T15:09:16.127+02:00Geboekstaafd en verdwenen<p>Verba volant, scripta manent? Eens geboekstaafd blijft geboekstaafd? </p><p>Ja, me hoela. In ieder geval niet als het om vertalingen gaat. Neem nou <i>De stille man </i>van Maurice Walsh:</p><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhrM58Md3d_Ns35hlGQcDi1-Y-DW_0_iwlKrSgr7vpT6vocPeZHnH2y5j1vD6D2j5ljN8WqFOwbaSGXDgEtfUT1p56MtY8o9Iblx6T1BbNMC-WQR1u1zJovONfRgMSzEEGCimZhIuiuDHZhVaroLw-xu2oqPXtUiOV89nBDmgl4Dq7gNGHUkxG9s5jIPw4/s1074/maurice%20walsh3.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="1074" data-original-width="753" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhrM58Md3d_Ns35hlGQcDi1-Y-DW_0_iwlKrSgr7vpT6vocPeZHnH2y5j1vD6D2j5ljN8WqFOwbaSGXDgEtfUT1p56MtY8o9Iblx6T1BbNMC-WQR1u1zJovONfRgMSzEEGCimZhIuiuDHZhVaroLw-xu2oqPXtUiOV89nBDmgl4Dq7gNGHUkxG9s5jIPw4/w280-h400/maurice%20walsh3.jpg" width="280" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><a href="https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010951865:mpeg21:a0185" target="_blank">Delpher</a>, <i>Het vrije volk</i>, 19-03-1954</td></tr></tbody></table><p>Van deze ‘levendige Nederlandse vertaling van het frisse Green Rushes, waarnaar de film ‘The Quiet Man’ werd gemaakt’ (aldus <a href="https://www.dbnl.org/tekst/_str005195301_01/_str005195301_01_0106.php" target="_blank">A. Deblaere in Katholiek Cultureel Tijdschrift <i>Streven</i></a>) kunnen we alleen nog dromen. Dit ‘boek vol humor en tragiek, levensmoed en menselijkheid, vol van al het proza en de poëzie van het Ierse leven, boeiend, ontspannend, en voor allen aan te bevelen’, in 1954 uitgebracht in een ‘verzorgde uitgave en keurige praesentatie’ (A. Deblaere weer) is nergens meer antiquarisch te vinden, en de KB beschikt ook niet over een exemplaar. </p><p>Eén ander werk van Walsh is ooit vertaald: de roman <i>The Road to Nowhere</i> (1934) verscheen onder de titel <i>Zwerverswegen</i> al in 1935 als feuilleton in Nederlandse kranten en daarna ook in boekvorm, en was blijkbaar succesvol genoeg om in de jaren vijftig nog steeds (of opnieuw) in druk te zijn, in dezelfde ‘geautoriseerde’ vertaling van J. Maschmeijer-Buekers, maar inmiddels onder de titel <i>Langs ’s Heren wegen</i>. Alleen dat boek is van hem nog bij de KB te vinden.</p>
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjOGC88T2WwnlYMAdKLz-ShM04n1xOi24z6iejzs_LpC-QFDVsKk42CwgpjhU08cAOqjt47tKsDzplQT-8f4vBTgIVKRkG4KlZgTKGptT1H9HawkpaWNjgQrz0fRq33hoqmUsWQizpg55qOlc6G_sgCYgCo9frj49JTVMDbQFmtmgPdRm0VpwhX0RAExVE/s1213/maurice%20walsh4.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="669" data-original-width="1213" height="220" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjOGC88T2WwnlYMAdKLz-ShM04n1xOi24z6iejzs_LpC-QFDVsKk42CwgpjhU08cAOqjt47tKsDzplQT-8f4vBTgIVKRkG4KlZgTKGptT1H9HawkpaWNjgQrz0fRq33hoqmUsWQizpg55qOlc6G_sgCYgCo9frj49JTVMDbQFmtmgPdRm0VpwhX0RAExVE/w400-h220/maurice%20walsh4.jpg" width="400" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><a href="https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB15:000132070:mpeg21:a00024" target="_blank">Delpher</a>, <i>Deli courant</i>, 20-09-1935</td></tr></tbody></table><p>Literair gesproken is het vast geen ramp. Naar andere beschrijvingen van het werk van Walsh te oordelen, gaat het bij hem om het soort ‘levensmoed’ waar je als modern mens vooral levensmoed’ van wórdt. Zo werd Walsh door de Ierse dichter Patrick Kavanagh in een gedicht ooit neergezet als ‘the devil Mediocrity’:</p><p><span> </span><span> </span><span> </span>He has written many Catholic novels,<br /><span> </span><span> </span><span> </span>None of which mentions devils:<br /><span> </span><span> </span><span> </span>Daring men, beautiful women,<br /><span> </span><span> </span><span> </span>Nothing about muck or midden,<br /><span> </span><span> </span><span> </span>Wholesome atmosphere - Why must<br /><span> </span><span> </span><span> </span>So-called artists deal with lust?</p><p>En Jan van der Vegt lichtte dat in 1986 <a href="https://www.dbnl.org/tekst/_bzz001198602_01/_bzz001198602_01_0193.php" target="_blank">in <i>Bzzletin</i></a> wat nader toe: ‘De film naar diens verhaal The Quiet Man werd wereldberoemd en liet het romantische kitsch-Ierland zien waar nog op grote schaal mee gedweept wordt.’ (Die film, met John Wayne, heb ik nog nooit gezien. En Van der Vegts beschrijving beneemt je bij voorbaat ook de lust om dat te doen.)</p><p>Ook <i>de Stem</i> was in 1954 al minder enthousiast dan <i>Het vrije volk</i>:</p><p></p><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhagflM41Ic9893dNPMM9xvHxfmqHu8nIDVanxEzTafW9Xs_JNmGzG-LfeFfQe3FvBbg343rZvLNgMelk0O2XKwy7wd_CcdapHPip6OJvfCpB9eiCr0bIOunxwt1DimnLFdEN6Q8LQAp9KvQbNoDI4Qi-qc3zjaLtm64yEw_Qt6gvURXfINCQiBGS7lCXk/s1823/maurice%20walsh2.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="423" data-original-width="1823" height="93" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhagflM41Ic9893dNPMM9xvHxfmqHu8nIDVanxEzTafW9Xs_JNmGzG-LfeFfQe3FvBbg343rZvLNgMelk0O2XKwy7wd_CcdapHPip6OJvfCpB9eiCr0bIOunxwt1DimnLFdEN6Q8LQAp9KvQbNoDI4Qi-qc3zjaLtm64yEw_Qt6gvURXfINCQiBGS7lCXk/w400-h93/maurice%20walsh2.jpg" width="400" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><a href="https://krantenbankzeeland.nl/issue/stm/1954-01-12/edition/null/page/6">Krantenbank Zeeland</a>, <i>de Stem</i>, 12 januari 1954</td></tr></tbody></table><p></p><p>Maar voor de receptiegeschiedenis (en de vertaalgeschiedenis) vind ik het toch jammer dat er nergens meer een exemplaar van deze vertaling lijkt te bestaan.</p><p>[EDIT: Ik heb met mijn neus gezocht, blijkt uit reacties van twee lezers. De KB heeft het niet, maar in de bibliotheek van de UvA moet een exemplaar staan. En op een Belgische variant van Marktplaats wordt voor een paar euro ook nog een exemplaar aangeboden.]</p>Frank Lekenshttp://www.blogger.com/profile/15166146188474460288noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-884040795812691812.post-40678126271296920152023-08-14T22:24:00.024+02:002023-08-15T07:11:04.504+02:00Van nieuwe letters en cursieven die voorbijgaan<p>Even wat neuzelen over e-readers. In het colofon van een e-boek tref ik deze tekst aan:</p><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh5Cl7nkbay51MMFsdwKz6QCIhU6J29_Nzu4hWv9OQDJoOkenuxAHlUfFXL5819gfY7Xc5kMCN5dR9Bb8TGdzWvUEoylLCtOQrG_w3r5w0DejSb985zEsuXTdJMVUUxqDoa7IIQzI5PdWyEsUSRdP4_DEgFOMn2kmd-f2oAj2QGpzvDhc6RGL82YMIcJIM/s637/leeswaarschuwing.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="130" data-original-width="637" height="81" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh5Cl7nkbay51MMFsdwKz6QCIhU6J29_Nzu4hWv9OQDJoOkenuxAHlUfFXL5819gfY7Xc5kMCN5dR9Bb8TGdzWvUEoylLCtOQrG_w3r5w0DejSb985zEsuXTdJMVUUxqDoa7IIQzI5PdWyEsUSRdP4_DEgFOMn2kmd-f2oAj2QGpzvDhc6RGL82YMIcJIM/w400-h81/leeswaarschuwing.jpg" width="400" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"></td></tr></tbody></table><p>Blijkbaar is tot opmakers doorgedrongen dat er soms dingen misgaan met e-boeken. Alleen is hier wat mij betreft niet voor de juiste oplossing gekozen.</p><p>Het gaat me niet om dat uitvullen en afbreken: dat kun je op een e-reader inderdaad beter uitschakelen (tenzij je OCD hebt en absoluut niet tegen een vrije regelval kunt). Het gaat me om de keuze van het lettertype ‘origineel’ of ‘standaard’.</p><p>Al te vaak zie ik nog e-boeken waarbij het uitgangspunt lijkt te zijn dat de digitale uitgave ook qua vormgeving zoveel mogelijk op de papieren uitgave moet lijken en beide hetzelfde lettertype moeten hebben. </p><p>Dat leidt ten eerste tot bestanden die veel groter zijn dan nodig is. Groter dan 1 Mb hoeft eigenlijk bijna geen e-boek te zijn. Toch zijn veel Nederlandse e-boeken een stuk groter, onder meer omdat de gebruikte lettertypes in het boek worden bijgevoegd, vermoed ik. Dat is nergens voor nodig en in mijn ogen zelfs onwenselijk, want met al die overtollige Mb's wordt het op oudere e-readers al snel woekeren met de ruimte.</p><p>Maar ten tweede is digitaal lezen anders dan lezen van papier. Een van de belangrijkste voordelen van lezen van een scherm is dat je als lezer ten dele zelf kunt bepalen hoe de tekst op je scherm wordt weergegeven. </p><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgoXG1CNoqyyFVotEX54TN9TMNIE8hm9yCv20hl-1DhzJdik-DXzl3Xsl3zCCDvNTPxQEccLROogje-WShyJm4xWh7x4LMtEt8OpDmoUVBJcD0w-KLryFLWFtWMHMjmSsVWFjhgtbkt8wi8wW2k1zAxlt0sVV1gk71R9WOeyJkvPYWAg7kjL3Oxi_pVMvg/s702/standaard.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="247" data-original-width="702" height="141" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgoXG1CNoqyyFVotEX54TN9TMNIE8hm9yCv20hl-1DhzJdik-DXzl3Xsl3zCCDvNTPxQEccLROogje-WShyJm4xWh7x4LMtEt8OpDmoUVBJcD0w-KLryFLWFtWMHMjmSsVWFjhgtbkt8wi8wW2k1zAxlt0sVV1gk71R9WOeyJkvPYWAg7kjL3Oxi_pVMvg/w400-h141/standaard.jpg" width="400" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Een e-boek met het standaardlettertype van de uitgever: <br />eigenlijk te iel om lekker te lezen op een e-reader.<br />De waarschuwing komt uit een ander boek.</td></tr></tbody></table><p>In een boek met een waarschuwing zoals hierboven wordt dus al meteen gezegd dat verandering van het schermlettertype je leeservaring kan aantasten. En wat betekent dat concreet? Heel simpel: dat sommige tekstkenmerken niet meer worden weergegeven. De belangrijkste daarvan: kleinkapitaal en cursief. Die vallen gewoon weg. De hele tekst staat uniform in romein en onderkast. Dat kom ik in e-boeken helaas heel vaak tegen.</p><p>Zo’n waarschuwing betekent dus in feite: we gebruiken in deze tekst wel kleinkapitaal en cursief, maar als je op je e-reader een ander lettertype gaat gebruiken, kun je daarnaar fluiten.</p><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh_fOPQtcnXMDj6ob1L1FhvCkVUdk4Ddezp5g2TsliNK9O2q5dg6ZDN1rCqaSMzoexexo7Fn9v3CHRX8Q-srW95OvdXqJNhRITuHucDOGYN9DaxABnf_HUJgihpGHDrmZY7do4vCet2yuIaJNEdabDcLmXcyqRMBGafy3iTv7F8NfIqKIP6HmfEILZnn8Q/s688/bookerly.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="238" data-original-width="688" height="139" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh_fOPQtcnXMDj6ob1L1FhvCkVUdk4Ddezp5g2TsliNK9O2q5dg6ZDN1rCqaSMzoexexo7Fn9v3CHRX8Q-srW95OvdXqJNhRITuHucDOGYN9DaxABnf_HUJgihpGHDrmZY7do4vCet2yuIaJNEdabDcLmXcyqRMBGafy3iTv7F8NfIqKIP6HmfEILZnn8Q/w400-h139/bookerly.jpg" width="400" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Dezelfde tekst als hierboven, in een zelfgekozen lettertype (de Bookerly), <br />in een boek waarin dat wel zonder verlies van tekstkenmerken kan.<br /></td></tr></tbody></table><p>Is dat vervelend? Ja, ik vind dat vervelend. </p><p>En is het je eigen schuld? Moet je dan maar gewoon het standaardlettertype van de uitgever gebruiken? </p><p>Nee, want dat standaardlettertype is in mijn ervaring eigenlijk nooit geschikt voor een beeldscherm. Ik vermoed dat het vaak dezelfde letter is als van de papieren uitgave, of een afgeleide daarvan. En die letter vind ik bijna altijd veel te iel.</p><p>Op een beeldscherm lees ik liever een wat plompere letter, dikker en misschien minder elegant, maar op de e-reader beter leesbaar. Van de voorgeïnstalleerde lettertypes op de e-readers van Kobo bijvoorbeeld de Georgia of de Caecilia, en liever nog een lettertype dat ik er zelf aan toevoeg, zoals de Bookerly (eigenlijk ontworpen voor de Kindle) of de Bitter. Zulke speciaal voor e-readers ontwikkelde lettertypes lezen een stuk prettiger. </p><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEguwMuQdXAM5oluJpB_dJbhkbb1vlGW5zlQiN4gzVBJkCxNTaZ92-C7OxMe-pxkj9WsCJ2-uNnrpk9u_PMIAzMYX9XZ1MQX9cHeB6ghd7LWYjyV67vmnM0C75KthiGmede1OdX2mblXotbR-dbLQipMyw5JDCQhVKPWE8u9D2uNbV4kVGo75o0ukGSYTCE/s938/beest%2007%20Bitter.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="938" data-original-width="708" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEguwMuQdXAM5oluJpB_dJbhkbb1vlGW5zlQiN4gzVBJkCxNTaZ92-C7OxMe-pxkj9WsCJ2-uNnrpk9u_PMIAzMYX9XZ1MQX9cHeB6ghd7LWYjyV67vmnM0C75KthiGmede1OdX2mblXotbR-dbLQipMyw5JDCQhVKPWE8u9D2uNbV4kVGo75o0ukGSYTCE/w303-h400/beest%2007%20Bitter.jpg" width="303" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Tekst van een zelfgefabriceerd e-boek met de Bitter als weergaveletter.<br />Cursief blijft gewoon behouden, zo moeilijk is dat niet.</td></tr></tbody></table><p>Maar dat <i>cursief</i> en KLEINKAPITAAL zo vaak wegvallen, is dat dan een kwestie van onoverkomelijke technische beperkingen? Zijn andere lettertypes zo beperkt dat ze geen cursief bevatten? Is het onvermijdelijk dat zulke aspecten verdwijnen als je het lettertype op je e-reader anders instelt?</p><p>Welnee. Het is een gevolg van de wijze waarop het e-boek is gemaakt, en dat kan makkelijk anders. Ik weet niet precies wáár de technische kneep zit, maar dat het anders kan, blijkt duidelijk genoeg uit de boeken waarin het wel goed gaat. In een goed ontworpen e-boek blijven cursief en kleinkapitaal en vet en al die tekstkenmerken gewoon behouden, onafhankelijk van welk lettertype er op de e-reader wordt ingesteld. </p><p>Dat wordt mooi geïllustreerd door de verschillende e-boekuitgaven van <i>Het verhaal van Genji</i>, Jos Vos’ vertaling van de Japanse klassieker die bij Querido is verschenen: eerst in 2013 in één band, en als één e-boek. En daarna in 2020 in vier delen, en als vier e-boeken die radicaal anders – en veel beter – zijn vormgegeven dan de eerste e-uitgave. </p><p>Hieronder zie je ze naast elkaar. Links het oude e-boek in de standaardletter van de uitgever, rechts het nieuwe e-boek, uitgegeven met dezelfde standaardletter, maar hier weergegeven met een door mijzelf gekozen lettertype (de Bookerly): </p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjk8IuZZRtyN6vwnviTzYZFeqvl0o59BvuB1EccyniVhogV3W3pLWiRY2Ft1CCaT1KYs2z97XUkQnL2whdy09yhp1deJ7ITocQY1mqpAW-RKvuDOnNiF3QpgbSfE1cxxejUKy7aYLkHSBPHjzQj4MKH21Q-9qJatA3loD-1_3UadVZqJtVOu7UPAFEK2Q0/s1935/Genji%20standaard%20en%20bookerly.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1088" data-original-width="1935" height="225" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjk8IuZZRtyN6vwnviTzYZFeqvl0o59BvuB1EccyniVhogV3W3pLWiRY2Ft1CCaT1KYs2z97XUkQnL2whdy09yhp1deJ7ITocQY1mqpAW-RKvuDOnNiF3QpgbSfE1cxxejUKy7aYLkHSBPHjzQj4MKH21Q-9qJatA3loD-1_3UadVZqJtVOu7UPAFEK2Q0/w400-h225/Genji%20standaard%20en%20bookerly.jpg" width="400" /></a></div><br /><p>Al het cursief is netjes behouden, en is om de een of andere reden bovendien vet weergegeven. Ik weet niet hoe dat komt, en je kunt het ook als overkill beschouwen; maar het is wel lekker duidelijk.</p><p>Hieronder zie je hoe dat tien jaar geleden nog ging. Links weer het oude e-boek uit 2013, maar nu met de door mijzelf gekozen Bookerly als letter; rechts weer het nieuwe e-boek met diezelfde Bookerly:</p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj6r9dR7kNV70r1VxHb-z2ZLLI3q5-khM6Q_rVHesn4gW7lhDu-3NyIFSbfQb_r7TDAhJMHS2RgFTY4fghfi_KPWeq-M2gFBfe8_FTkWZA2J-H8vrhcXqAphRs8E_f0DKnVVqun-R7DSlH5ptntgMb8PVA_SREJjXlb-8TCF9GXyhEgkY9WDufP-4aQ-CI/s1899/Genji%20oud%20en%20nieuw.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1070" data-original-width="1899" height="225" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj6r9dR7kNV70r1VxHb-z2ZLLI3q5-khM6Q_rVHesn4gW7lhDu-3NyIFSbfQb_r7TDAhJMHS2RgFTY4fghfi_KPWeq-M2gFBfe8_FTkWZA2J-H8vrhcXqAphRs8E_f0DKnVVqun-R7DSlH5ptntgMb8PVA_SREJjXlb-8TCF9GXyhEgkY9WDufP-4aQ-CI/w400-h225/Genji%20oud%20en%20nieuw.jpg" width="400" /></a></div><br /><p>In de oude uitgave van 2013 ging het dus nog helemaal fout met cursief en andere tekstkenmerken. Nu niet meer.</p><p>Ook in andere opzichten is bij deze nieuwe digitale uitgave trouwens beter aan de e-readerlezer gedacht. Zo bevat de tekst veel voetnoten, die in de nieuwe uitgave allemaal van een hyperlink zijn voorzien, zodat je makkelijk heen en weer kunt springen tussen de noten en de hoofdtekst. In de oude uitgave waren die noten niet van links voorzien en moest je zelf maar doorbladeren naar pagina dertienhonderdzoveel als je ze wilde lezen. En dat bladeren is nu juist iets wat op een e-reader veel moeizamer gaat dan in een papieren boek.</p><p>Kortom: het kán dus wel, een goed ontworpen e-boek. En ik weet ook niet waarom het bij zoveel e-boeken (en heus niet alleen in Nederland) toch nog steeds misgaat. Jammer.</p><p>Zou het helpen als auteurs hier ook wat meer bovenop zaten? Want volgens mij wordt de digitale uitgave niet meer apart gecontroleerd en gecorrigeerd, terwijl dat misschien wel goed zou zijn. Alleen levert dat natuurlijk alleen maar extra werk op, waar geen nieuwe inkomsten tegenover staan. </p><p><br /></p>Frank Lekenshttp://www.blogger.com/profile/15166146188474460288noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-884040795812691812.post-76702379820084026552023-06-11T22:25:00.001+02:002023-06-11T22:25:54.822+02:00De dood is een felle weidespreeuw<p>Hieronder mijn vertaling van het gedicht ‘<a href="https://youtu.be/VVkYZzkHiUg">Wise Men in Their Bad Hours</a>’ (ca. 1923) van Robinson Jeffers. </p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhllLUBhRkBbBQqexRgFpgL4XN4c-9qLJ3S_a5PhQTrsRYfLl2WKh2nu7gtHm04wvXs-lMzInhuT-i01xXXUqGJe_pW5M1PMEMuPaE48p8xF0LTVIhJIqFd2QVG9JLmyoednAqCBcxHi2QACImGtS5q4iQHwnewj-84zIEnCu8PQkFXkt__hyNty5Hy/s965/jefferskrekel.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="965" data-original-width="901" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhllLUBhRkBbBQqexRgFpgL4XN4c-9qLJ3S_a5PhQTrsRYfLl2WKh2nu7gtHm04wvXs-lMzInhuT-i01xXXUqGJe_pW5M1PMEMuPaE48p8xF0LTVIhJIqFd2QVG9JLmyoednAqCBcxHi2QACImGtS5q4iQHwnewj-84zIEnCu8PQkFXkt__hyNty5Hy/w374-h400/jefferskrekel.jpg" width="374" /></a></div><p><a href="https://robinsonjeffersassociation.org/">Jeffers </a>is een dichter die bij leven in Amerika vrij beroemd was, maar inmiddels een beetje vergeten is. Zijn werk kan soms vreemd naïef afsteken naast dat van zijn modernistische tijdgenoten, maar hij heeft heel fraaie natuurpoëzie geschreven, alsmede een aantal erg lange, tamelijk bizarre en intrigerende verhalende gedichten. </p><div><div class="separator" style="clear: both; text-align: left;"><p><br /></p></div><br /></div>Frank Lekenshttp://www.blogger.com/profile/15166146188474460288noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-884040795812691812.post-56440408970393757572023-04-27T17:32:00.031+02:002023-04-27T18:03:12.745+02:00De anderlingen komen!<p>Het woord vormt zich in mijn hoofd: Anderlingen. Ik kom dat tegen in een vertaling uit een tijd toen <i>paranoia </i>ook nog steevast werd vertaald met achtervolgingswaan, en niet met paranoia. En heel even denk ik: misschien wel jammer dat dit nooit is ingeburgerd.</p><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjo2RauNzneIPd0SdKmsPnj-20zz55vhpm4CCszt319deXY5cnTjcvxoV-0CRWCcoJ9G6hTxgEVg0tsyzd53jgxJ72VgoMF6X_tpXgz_JGWtoXu4OCO8GkYZF93JmpOegBFWuDHrDn1jJb2A0nWTNFIfat-nAOwu669qInveg_dI4z8NDBd8Pc0Ws2h/s1105/Tiptree%20anderlingen.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="491" data-original-width="1105" height="178" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjo2RauNzneIPd0SdKmsPnj-20zz55vhpm4CCszt319deXY5cnTjcvxoV-0CRWCcoJ9G6hTxgEVg0tsyzd53jgxJ72VgoMF6X_tpXgz_JGWtoXu4OCO8GkYZF93JmpOegBFWuDHrDn1jJb2A0nWTNFIfat-nAOwu669qInveg_dI4z8NDBd8Pc0Ws2h/w400-h178/Tiptree%20anderlingen.jpg" width="400" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><span style="text-align: left;">Uit: James Tiptree, <i>10.000 lichtjaar van huis</i> (Meulenhoff, 1978), <br />vertaling (van dit verhaal) Mike Grothaus.</span></td></tr></tbody></table><p>Want het blijft behelpen. Tegenwoordig kunnen we een <i>alien </i>gewoon een alien noemen, als we geen zin hebben in zoiets als ruimtewezen (en wanneer heb je daar nog zin in?). Maar ik weet nog wat een geworstel dat in de jaren negentig was, bij het vertalen van ondertitels. Alien, het klonk zo snappy,* je had eigenlijk het gevoel dat iedereen wel wist wat het betekende, maar je durfde het toch niet te gebruiken.</p><p>Althans, ik weet het niet zeker, maar ik durf te wedden dat het woord nooit in de ondertitels is gebruikt door de eerste vertalers van <i>The X-Files, </i>de serie die er misschien wel meer dan enige andere aan heeft bijgedragen dat alien een Nederlands begrip werd. Maar de vertalers in bochten dwong om er een ander woord voor te gebruiken. </p><p>Misschien vergis ik me; dan laat ik me graag corrigeren. Maar in mijn herinnering was alien toen nog geen geaccepteerd Nederlands. In ieder geval niet in ondertitelaarskringen, waar men vond dat je als vertaler niet voorop moest lopen met taalvernieuwing. Eerst maar eens wachten tot het tien jaar in Van Dale staat, dan mag je het ook op tv gebruiken. </p><p>Ik denk dat alien pas in deze eeuw stilaan is geaccepteerd als een normaal Nederlands woord. Wanneer precies weet ik niet. Het staat nu in de Dikke Van Dale, maar de online versie vermeldt niet sinds wanneer: vanaf de 13de, 14de of 15de druk? Of zelfs al in de 12de? (Uit 1992: dan hadden we het toen wel mogen gebruiken!)</p><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjNst76pKVVzIF3v2fkgYJSGVwBCQdUfSQiIAzeldr7pd7Ha2gJdqy56EPIt2bUJlcNVGB4wNN8PRWdBnlAmSgUPmy6LolfLidgvkZl4FUj-pTc44m7Epli6VUugMJZ-PwzzF_VXGFGbQAaoSG0VXY4Z6dafEtjlHFRbSe2cAoOFlb2yiHptGYh_V_I/s916/Tiptree%20anderlingen%20aliens.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="302" data-original-width="916" height="133" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjNst76pKVVzIF3v2fkgYJSGVwBCQdUfSQiIAzeldr7pd7Ha2gJdqy56EPIt2bUJlcNVGB4wNN8PRWdBnlAmSgUPmy6LolfLidgvkZl4FUj-pTc44m7Epli6VUugMJZ-PwzzF_VXGFGbQAaoSG0VXY4Z6dafEtjlHFRbSe2cAoOFlb2yiHptGYh_V_I/w400-h133/Tiptree%20anderlingen%20aliens.jpg" width="400" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">James Tiptree Jr., ‘The Women Men Don’t See’ (1973)</td></tr></tbody></table><p>Misschien het enige nadeel van alien als vertaling: het is lekker kort, maar je schiet er niets mee op als in het Engels gespeeld wordt met de dubbele (of misschien gewoon: de ruimere) betekenis van het woord in die taal. In het Engels betekent het van oudsher immers simpelweg vreemdeling of buitenlander. </p><p>Ook als het woord ‘anderling’ ingeburgerd was geraakt als vertaling voor <i>alien</i>, was dit probleem daarmee niet opgelost geweest. Dus misschien is het geen ramp dat de anderling verloren is gegaan.</p><p></p><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiT5vH1L628fUHnrBlmbO3FZh2fSYWlUOiGglHM-CPP0rIzntXRab1j7QxMOGmz70hFa5BRfm4w4ZNxaUX7VpmPu-FQMBXzeYO40HVDFB2j_dgg8tuOBDuq5JqpOX4eX5UcyRUdqxMbrreq00rv2EMhCNurOGMfcTd0qFvcqC30SjaIroZEmn7okDOb/s600/tiptree%20lichtjaar.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="600" data-original-width="375" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiT5vH1L628fUHnrBlmbO3FZh2fSYWlUOiGglHM-CPP0rIzntXRab1j7QxMOGmz70hFa5BRfm4w4ZNxaUX7VpmPu-FQMBXzeYO40HVDFB2j_dgg8tuOBDuq5JqpOX4eX5UcyRUdqxMbrreq00rv2EMhCNurOGMfcTd0qFvcqC30SjaIroZEmn7okDOb/w250-h400/tiptree%20lichtjaar.jpg" width="250" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"></td></tr></tbody></table><p>Maar hoe verloren eigenlijk? En sowieso: hoe gangbaar is het woord ooit geweest? Waarom staat het niet in Van Dale? Heeft het er ooit wel in gestaan, en is het daarna weer afgevoerd omdat het in onbruik is geraakt? En als het er nooit in heeft gestaan, is dat dan geen omissie? Of is het woord anderling in Nederland helemaal nooit breed gebruikt? </p><p>In de verhalenbundel waarin ik het tegenkwam, vertaald door twee vertalers (Mike Grothaus en Jaime Martijn), is het zo te zien wel consequent gebruikt als vertaling voor <i>alien</i>. Er is ook sprake van anderlingenschepen en anderlingentechnologie, enzovoort. Maar was dat dan eenmalig? Waren dit twee eenzame gekken in sciencefictionland?</p><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjDSyw27oQ5ZEZqVKL8ItCnbJbspRFlv__4djBLYJxOEsSY7zSi5oDRlvnaGFH3_lBTU1chKVwfmY8U5dkNAGKYIJLK-q1HTnxGPwcOYroDDqguZ1d6BKPrbgvGQoYGVufoEW-zmdR-JM4rpVAb7zatuqOXKJj4VfrIMh8NTym-1gwJPKhvl7StmH31/s1127/Anderling%20Delpher.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="1127" data-original-width="716" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjDSyw27oQ5ZEZqVKL8ItCnbJbspRFlv__4djBLYJxOEsSY7zSi5oDRlvnaGFH3_lBTU1chKVwfmY8U5dkNAGKYIJLK-q1HTnxGPwcOYroDDqguZ1d6BKPrbgvGQoYGVufoEW-zmdR-JM4rpVAb7zatuqOXKJj4VfrIMh8NTym-1gwJPKhvl7StmH31/w254-h400/Anderling%20Delpher.jpg" width="254" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><i>Nederlands dagblad</i>, 23-07-1987<br />bron: <a href="https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010562493:mpeg21:p008" target="_blank">Delpher</a></td></tr></tbody></table><p>Ik denk het niet, want vluchtig zoeken in Delpher levert me daar in ieder geval één relevante treffer op: een artikel uit 1987 in het <i>Nederlands Dagblad </i>over <a href="https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010562493:mpeg21:a0107" target="_blank">‘Fantasy: sprookjes voor volwassenen’</a>.</p><p>Maar dat is ook wel weer weinig. Eén enkele treffer in Delpher, nauwelijks sporen op internet. Van een woord dat nu zo buitenaards aandoet dat het, nou ja... eigenlijk juist bijna gaat voelen als een <i>ideale </i>vertaling voor <i>alien</i>!</p><p>Meulenhoff gaf in de jaren zeventig en tachtig volgens mij veel vertaalde sciencefiction uit. Was ‘anderling’ een typische Meulenhoff-vertaling? Werd het breder gebruikt in SF-vertalingen? Hoelang al? En tot hoelang? Vragen verstopt in een puzzel vermomd als een raadsel.</p><p>Over raadsels gesproken: die James Tiptree van het omslag heette in Engelse uitgaven James Tiptree Jr., en was eigenlijk een vrouw. En ja, dat feit had misschien wel wat met zijn/haar literaire interesse in anderlingen te maken. Maar een transgender was zhe nou ook weer niet echt. Maar dat is weer een heel ander verhaal. Waarover je maar moet lezen in de uitstekende biografie van Tiptree van Julie Phillips, <i>The Double life of Alice B. Sheldon</i>. Want ja, Tiptree/Sheldon had ook nog eens de ideale naam om <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/The_Autobiography_of_Alice_B._Toklas"><i>die</i> grap</a> te maken.</p><p><br /></p><p><br /></p><p>* Snappy staat in de Van Dale sinds 2019. Waarom daar wél een datum bij staat, staat er niet bij.</p>Frank Lekenshttp://www.blogger.com/profile/15166146188474460288noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-884040795812691812.post-51546097833467757282023-03-24T10:27:00.011+01:002023-03-24T13:49:18.438+01:00Getting on the same page<p>In <i>Wij</i> van Jevgeni Zamjatin praten de personages halverwege over het boek dat de verteller aan het schrijven is, dat <i>Wij</i> getiteld is en dat wij op dat moment zitten te lezen. In de Nederlandse vertaling gaat dat zo:</p><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgVXxJjZx_leE9O7a2WoyzAZAds93JmWC22ILAVTYsda5BL1dOa0g4PZf50wohPAcSSsBUgRBd_GMNDaMJtXNulT9whc9XZicBJQra8fxM8NtwosUDrJv2Sfn_bHveF1oJrBd5D9oW9C77P1nmIOh-MpCgn8ALKSYejvKwDQ29WFdv58XbU1oeuUkac/s1081/blog.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="727" data-original-width="1081" height="269" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgVXxJjZx_leE9O7a2WoyzAZAds93JmWC22ILAVTYsda5BL1dOa0g4PZf50wohPAcSSsBUgRBd_GMNDaMJtXNulT9whc9XZicBJQra8fxM8NtwosUDrJv2Sfn_bHveF1oJrBd5D9oW9C77P1nmIOh-MpCgn8ALKSYejvKwDQ29WFdv58XbU1oeuUkac/w400-h269/blog.jpg" width="400" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><span style="text-align: left;">Jevgeni Zamjatin, <i>Wij</i>, vertaling Dick Peet, <br />Atlas Contact 2022 (eerste druk 1970), p. 89.</span></td></tr></tbody></table><br /><p>Deze passage staat op pagina 89. Nu lees ik geen Russisch en ik heb de Russische brontekst niet, maar ik vraag me af of de vertaling hier niet zou moeten luiden ‘bijna 90 bladzijden’ of ‘al 89 bladzijden’ in plaats van ‘170 bladzijden’.</p><p>Ik ben namelijk de tekst van <a href="https://www.gutenberg.org/files/61963/61963-h/61963-h.htm" target="_blank">de eerste Engelse vertaling</a> aan het lezen, en die luidt: ‘See, here, I am still busy writing. Already 101 pages!’ En deze passage staat ongeveer halverwege <a href="https://standardebooks.org/ebooks/yevgeny-zamyatin/we/gregory-zilboorg" target="_blank">een e-boek dat op mijn e-reader 190 bladzijden telt</a>. Ook de Nederlandse uitgave telt ca. 180 bladzijden. Ik maak me sterk dat die eerste Engelse vertaling er zo’n 200 telde. Dat het de bedoeling is dat de paginanummers van het fictieve en het echte boek met elkaar overeenkomen, en het getal hier naar het paginanummer van de uitgave moet verwijzen. Een voor de hand liggend metagrapje om hier te maken.</p><p>Tenzij Zamjattin dat natuurlijk juist weer ál te makkelijk vindt en zulke grappen nit wil maken. Maar dan nog: waarom 170 bladzijden in de ene en 101 in de andere vertaling? </p><p>Stond de passage in de oorspronkelijke Russische uitgave op pagina 170 en heeft de vertaler het getal gewoon overgenomen zonder dat verband te zien? Of was de eerste druk van de Nederlandse vertaling uit 1970 zo dik dat deze passage daarin op pagina 170 stond, en is bij de heruitgave door Atlas Contact n nagelaten de tekst op dit punt aan te passen? Of klopt mijn veronderstelling helemaal niet en heeft dat volstrekt andere getal in de Engelse vertaling een andere oorzaak? (Er is ook een nieuwe Engelse vertaling, maar die heb ik niet kunnen raadplegen.)</p><p>En los daarvan: wat moet je nog met zulke grapjes in de tijd van het e-boek? Want dat het e-boek op mijn e-reader 190 pagina’s telt, is natuurlijk gewoon toeval en onder meer afhankelijk van de door mijzelf ingestelde lettergrootte. </p><p>Wat moet je nog met de typografische grapjes van <i>Tristram Shandy </i>op een e-reader? Of met <i>Het oneindige verhaal</i>, waarin Michael Ende (als ik me dat goed herinner) verschillende delen van de tekst in verschillende kleuren liet zetten.</p><p>Of bestaat er een code die je in de tekst van je e-boek kunt zetten zodat op die plek steeds het juiste paginanummer berekend wordt afhankelijk van de weergave op elke individuele e-reader? En zo nee, waarom dan niet? Het is 2023, mensen!</p><p><b>Naschrift: <br /></b>De Russische tekst van de roman <a href="http://az.lib.ru/z/zamjatin_e_i/text_0050.shtml" target="_blank">staat hier</a>. Het Russisch luidt: -- Вот -- все пишу. Уже сто семьдесят страниц... Выходит такое что-то неожиданное... </p><p>Daar is ook sprake (volgens Google Translate) van 170 bladzijden. Dus de Nederlandse vertaler heeft gewoon de tekst gevolgd. Waarschijnlijk zijn de 101 pagina’s in de vertaling een verschrijving en slaat het getal helemaal niet op het paginanummer van de boekuitgave. In een herdruk van de Engelse vertaling uit de jaren vijftig (<a href="https://archive.org/details/Wes-sweggy/page/n135/mode/2up">hier online in te zien</a>) staat de passage in ieder geval op pagina 106. En die ‘zevende pagina’ waarvan verderop in de passage sprake is, of dat zevende velletje (het kan ook om een brief gaan), heeft ook niets met de paginanummering te maken. </p>Frank Lekenshttp://www.blogger.com/profile/15166146188474460288noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-884040795812691812.post-91183562280977314192023-03-17T10:30:00.026+01:002023-03-24T13:33:45.883+01:00Op jacht<p>Ik lees Kerstin Ekmans <i><a href="https://www.amboanthos.nl/boek/wolvenkoorts/">Wolvenkoorts</a></i>, en daarin leest de hoofdpersoon, een Zweedse jachtmeester, in Toergenjevs <i>Jagersverhalen</i>. Als ik lees over een personage dat een mooi boek leest, krijg ik zelf vaak ook meteen zin om te gaan lezen wat dat personage leest. En als de verteller van Ekman voor de zoveelste keer zijn Toergenjev pakt en ‘het ongelooflijke verhaal over het zingen in Kolotovka’ noemt, maar zonder daarbij uit te leggen wat er zo ongelooflijk aan is, kan ik mijn nieuwsgierigheid niet langer bedwingen. Ik leg de roman opzij en ga op zoek naar de <i>Jagersverhalen</i>.</p>
<p>Gelukkig heb ik daarvan Wils Huismans oude vertaling thuis in de kast staan, want de Amsterdamse bibliotheek heeft Toergenjevs verhalen niet (meer?) in bezit. ‘De zangers’ blijkt inderdaad een prachtig verhaal, over een zangwedstrijd om gratis bier in een dorpskroeg, waarbij een van de mannen zo onwaarachtig mooi zingt dat alle aanwezigen uit hun aardse bestaan lijken te worden opgetild, het is alsof de hemel even opengaat. Waarna de verteller zich terugtrekt om zijn verrukking niet te laten bederven door wat ongetwijfeld zal volgen: alle aanwezigen, inclusief de zanger, die het op een zuipen zetten en zich te buiten zullen gaan aan vulgaire praat en gezang. De coda van het verhaal, die ik hier niet zal verklappen, is helemaal geweldig.</p><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgitPNufP73iQfCJOWu7X_DbAI29hW6gw4y_o_DRcE3P2JNwHKcE58H8s5M4ogqhH_RBhuv7eWe-AxkQruJ5ujC3iB9sVv-zkUieDgX2WXLfWVUROeXc3QM3nQS97wWApmxR2JiahhT9uX1_GpGi_7NWwthDvkvIyQ4Oe3oXzxvaP_47twQWON0tWsw/s450/blog.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="450" data-original-width="282" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgitPNufP73iQfCJOWu7X_DbAI29hW6gw4y_o_DRcE3P2JNwHKcE58H8s5M4ogqhH_RBhuv7eWe-AxkQruJ5ujC3iB9sVv-zkUieDgX2WXLfWVUROeXc3QM3nQS97wWApmxR2JiahhT9uX1_GpGi_7NWwthDvkvIyQ4Oe3oXzxvaP_47twQWON0tWsw/w251-h400/blog.jpg" width="251" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"></td></tr></tbody></table><p><br /></p><p>Een verband met het verhaal van Ekmans jachtmeester zie ik nog niet meteen. Maar dan beland ik via internet ook nog even bij de stokoude Engelse vertaling van Constance Garnett, door Engelstalige lezers vaak nog steeds de hemel in geprezen, maar door veel vertalers verguisd. Ik lees die vertaling niet, maar mijn oog valt wel op het woord Wild Master: aha, een jachtmeester! De link ligt er dus nogal dik bovenop, de hoofdpersoon van Ekman herkent zich in of spiegelt zich aan Toergenjevs personage, een bonkig type.</p>
<p>Maar waarom was me dat niet meteen opgevallen? Omdat er in de Nederlandse vertaling helemaal geen jachtmeester voorkomt. Vergelijk deze twee vertalingen van de beschrijving van de betreffende man: </p>
<p></p><blockquote>Naast hem stond een man van een jaar of veertig met brede schouders en brede jukbeenderen, met een laag voorhoofd, smalle, Tataarse ogen, een korte, platte neus, een vierkante kin en glanzend, zwart haar, dat stijf overeindstond als een borstel. De uitdrukking van zijn donker gezicht, waar een loodkleurig waas over lag, en vooral van zijn bleke lippen, zou men woest kunnen noemen, wanneer zijn blik niet zo rustig-peinzend was geweest. Hij bewoog zich nauwelijks en keek alleen traag om zich heen, als een os van onder zijn juk. Hij droeg een versleten jas met gladde, koperen knopen; een oude, zwarte, zijden doek had hij om zijn geweldige nek geknoopt. Dat was Diki-Barin.</blockquote><p></p>
<p>(Wils Huisman, derde druk 1989, p. 222; vertaling in 1955 voor het eerst bij Van Oorschot verschenen, maar <a href="https://webggc.oclc.org/cbs/DB=2.37/SET=27/TTL=2/">volgens de KB</a> in 1948 daarvoor ook al bij Contact.)</p>
<p></p><blockquote> Near him stood a man of about forty, with broad shoulders and broad jaws, with a low forehead, narrow Tartar eyes, a short flat nose, a square chin, and shining black hair coarse as bristles. The expression of his face--a swarthy face, with a sort of leaden hue in it--and especially of his pale lips, might almost have been called savage, if it had not been so still and dreamy. He hardly stirred a muscle; he only looked slowly about him like a bull under the yoke. He was dressed in a sort of surtout, not over new, with smooth brass buttons; an old black silk handkerchief was twisted round his immense neck. He was called the Wild Master.</blockquote><p></p>
<p>(<a href="https://www.gutenberg.org/cache/epub/8744/pg8744-images.html" target="_blank">Constance Garnett, 1895</a>.)</p>
<p>De Wild Master, jachtmeester, wordt in de Nederlandse versie alleen bij zijn naam genoemd, Diki-Barin. Dat hij een jachtmeester is, of dat zijn bijnaam Jachtmeester is (wie zal het zeggen?) – de Nederlandse lezer zal het nooit te weten komen. </p>
<p>En de Nederlandse vertaling bevat sporen van meer van zulke weglatingen. Bij deze beschrijving van een ander personage moet zelfs de meest argeloze lezer toch een lampje opgaan dat haar iets wordt onthouden: </p>
<p></p><blockquote>Laat ik beginnen met Obaldoej. Hij heette eigenlijk Jewgraw Iwanow, maar in de hele omtrek kende men hem niet anders dan als Obaldoej, en ook hijzelf noemde zich bij deze bijnaam; zo goed hoorde die bij hem. En inderdaad, hij paste ook uitstekend bij zijn onbetekenend, eeuwig geagiteerd gezicht.</blockquote><p></p>
<p>‘Zo goed hoorde die bij hem’? Hoezo? De Nederlandse vertaling van dit verhaal bevat welgeteld twee voetnoten (o.a. over ‘de bewoners van Zuid-Polesja’). Hier zou ik toch ook een verklarende noot hebben verwacht over de betekenis van die bijnaam. Of natuurlijk gewoon een vertaling die de betekenis goed weergeeft. </p>
<p>De verafgood/verguisde Garnett-vertaling gaat zo: </p>
<p></p><blockquote>Let us begin with the Gabbler. This man's real name was Evgraf Ivanovitch; but no one in the whole neighbourhood knew him as anything but the Gabbler, and he himself referred to himself by that nickname; so well did it fit him.</blockquote><p></p>
<p>Er is vast weer van alles fout aan; als je onder slavisten de naam Garnett laat vallen, staat het schuim ze al snel op de bek. Maar de Nederlandse vertaling is hier toch helemaal volstrekt ontoereikend?</p>
<p>Des te vreemder dan ook dat Huismans vertaling in 2006 nog eens opnieuw als hardback is uitgebracht, alsof hij helemaal niet aan een update en hertaling toe was. </p>
<p>Inmiddels is die uitgave niet meer in druk, en is er alleen nog een kleine selectie van slechts vijf van de <i>Jagersverhalen</i> in <a href="https://www.vanoorschot.nl/oorshop/vijf-jagersverhalen/" target="_blank">een nieuwe vertaling van Sjoukje Slofstra</a> verkrijgbaar. </p>
<p>Hoog tijd voor een nieuwe, modernere en adequatere vertaling van de complete bundel of van Toergenjevs verzamelde verhalen, lijkt me. Met een mooie inleiding en eventueel annotaties.</p>
<p>En nu kan ik weer verder in <i>Wolvenkoorts</i>.</p><p><strike>(Overigens zou het ook nog kunnen dat dat ‘jachtmeester’ in het verhaal van Toergenjev echt fout is, en ook terecht is gekomen in de Zweedse of Duitse of weet ik welke vertaling waarop Ekman zich baseert. Maar dan is die foute vertaling inmiddels een feit op zich, als die blijkbaar in al die talen is doorgedrongen, en zou ik daar in het boek op zijn minst een verklarende eindnoot over willen zien.</strike></p><p><strike>Verder heb ik er de editie van Huismans vertaling uit 2006 niet op nageslagen om te zien of daaraan nog veel is toegevoegd of veranderd.)</strike></p><p>Naschrift: domme fout hierboven. Een nieuwe vertaling zou ik nog steeds toejuichen, maar ik zit fout met dat jachtmeester. Die ‘Wild Master’ van Garnett is blijkbaar geen jachtmeester (of jagersmeester, zoals hij bij Ekman heet), maar meer een soort wildeman. In een Franse vertaling wordt de bijnaam van de man vertaald als ‘Homme Sauvage’ en op <a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Les_Chanteurs_(Tourgueniev)">het Franse Wikipedia-artikel</a> is het een ‘Seigneur sauvage’.</p><p>Tweede naschrift: er is nog een andere, gloednieuwe vertaling van ‘De zangers’, door Robbert-Jan Henkes gemaakt voor George Saunders’ bundel essays over verhalen van Russische schrijvers <i>Een duik in de vijver in de regen. </i>Hij schrijft over dat verhaal op zijn blog: <a href="https://vandaagsvertaalprobleem.blogspot.com/2021/02/47-voetnoot-bij-toergenjev.html" target="_blank">hier</a> en <a href="https://vandaagsvertaalprobleem.blogspot.com/2021/04/64-toergenjevs-zieleroerselen.html" target="_blank">hier</a>. Daaruit blijkt dat de twee verklarende voetnoten niet afkomstig zijn van de vertaler, maar van Toergenjev zelf (die op die manier een beetje de antropoloog uithangt bij zijn fictieve boeren) iets wat in de Toergenjev-uitgave niet echt duidelijk wordt gemaakt.</p>Frank Lekenshttp://www.blogger.com/profile/15166146188474460288noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-884040795812691812.post-62581256617629462092021-09-22T16:25:00.001+02:002021-09-22T16:25:17.242+02:00De ondertitels vliegen voorbij<p>De mannen willen graag dat Hoshi meegaat naar de filmavond op de Enterprise. Zij is immers de vertaler van het schip en ‘We might need a translator. Those subtitles go by pretty fast.’</p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEidY9nF5RN-OinAIcSpOIT9tW_fw8AgpSPXlD5K86ZBzCI7zKaI_L8ndEGg5YMZyRydMG4fq80G6zzc3tDQw4npfTvtuL4N92wEtX7-jHonFqo2-o5KMX6J5bXN0Vwt78ke7zsUq5ivZs4/s1919/ST+E+ondertitels+vliegen+voorbij+Hoshi.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1080" data-original-width="1919" height="225" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEidY9nF5RN-OinAIcSpOIT9tW_fw8AgpSPXlD5K86ZBzCI7zKaI_L8ndEGg5YMZyRydMG4fq80G6zzc3tDQw4npfTvtuL4N92wEtX7-jHonFqo2-o5KMX6J5bXN0Vwt78ke7zsUq5ivZs4/w400-h225/ST+E+ondertitels+vliegen+voorbij+Hoshi.png" width="400" /></a></div><br /><p>Er wordt namelijk een Franse film vertoond, <i>The Wages of Fear</i>. Maar heb geen angst: er is een denkende vertaler aan deze aflevering gezet, die heeft opgezocht of gewoon wist dat het hier <i><a href="https://www.vprogids.nl/cinema/films/film~440128~le-salaire-de-la-peur~.html">Le salaire de la peur</a></i> betrof, en dat dus ook in de Nederlandse ondertitel heeft gezet. (<i>Het loon van de angst </i>had ook nog gekund, want zo zal die hier destijds wel in de bioscoop hebben gedraaid. Maar Nederlandse titels voor buitenlandse films, dat vinden we tegenwoordig een beetje raar. Alleen bij <i>Gejaagd door de wind </i>kan het misschien nog – en zelfs dan...)</p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiHwGs9Z9u3NyYEm2RdUHWGDRdOhgpEwptCNtyDihyphenhyphenS7u_lF3jnRhoHQyVq0kteWKnJyndv35EklJPKlb_5N8koWWXvAueJq2D72qOz2xheb8JYLL0qnCwq3llJ0d-Ys2Z6zKhurfvqeCM/s1992/SE+Enterprise+Salaire+de+la+peur.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1293" data-original-width="1992" height="260" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiHwGs9Z9u3NyYEm2RdUHWGDRdOhgpEwptCNtyDihyphenhyphenS7u_lF3jnRhoHQyVq0kteWKnJyndv35EklJPKlb_5N8koWWXvAueJq2D72qOz2xheb8JYLL0qnCwq3llJ0d-Ys2Z6zKhurfvqeCM/w400-h260/SE+Enterprise+Salaire+de+la+peur.jpg" width="400" /></a></div><br /><p>Ik vind het altijd wel leuk als mainstream series zoals <i>Star Trek </i>terloops eer betonen aan klassieke literatuur of films. Zo laten de scenaristen van Hollywood en tv niet alleen merken dat ze hun klassiekers kennen, maar proberen ze ook hun kijkers een beetje op te voeden: ‘Ren naar de videotheek en probeer ook déze film eens te huren; zelfs in 2150, ver weg in deep space, vinden we die nog de moeite waard!’</p><p>De kritiek die je er wel op kunt hebben, onder veel meer, is natuurlijk dat ze daarbij de gebaande paden van de witte westerse canon nooit echt verlaten. Maar binnen de beperkingen van het links-liberale, typisch Amerikaanse universalisme van <i>Star Trek </i>pleit het wat mij betreft toch voor de makers dat ze zich in ieder geval niet alleen beperken (juist niet zelfs) tot enkel de geijkte Amerikaanse klassiekers. (Ja, hoor, <i>Casablanca</i>, daar gáán we weer... <i>Play it again, Sam.</i>)</p><p><i>Le salaire de la peur </i>was in zijn tijd dan wel een commerciële spektakelfilm en kaskraker. Maar de film is oud, en Frans, en in zwart-wit, en geldt inmiddels dus vooral als highbrow voer voor vaak ruimschoots gepensioneerde Filmmuseum-bezoekers en verstokte filmfanaten. </p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEibS20U4WkVg2a8iZOU3J6Nbn6zzAGfViyEpOcoQImHFHsNPs2WykqzjUAAykDdZVL6_mt1klQW6iHYDYRpgbfNuui08fU9yntr2UZRLj3JWhsLLPVpt7mjxxR9Oz6Wy9Q-hFgmDEnTpDU/s899/Le_Salaire_De_La_Peur%255B1%255D.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="899" data-original-width="600" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEibS20U4WkVg2a8iZOU3J6Nbn6zzAGfViyEpOcoQImHFHsNPs2WykqzjUAAykDdZVL6_mt1klQW6iHYDYRpgbfNuui08fU9yntr2UZRLj3JWhsLLPVpt7mjxxR9Oz6Wy9Q-hFgmDEnTpDU/w268-h400/Le_Salaire_De_La_Peur%255B1%255D.jpg" width="268" /></a></div><br /><div>Fijn ook dat ze in het eerste seizoen van deze <i>Star Trek</i>-serie de plot van een aflevering lieten draaien om de vaardigheid van een vertaalster. Want wat is de plot? Het filmavondje wordt versjteerd door een gelei-achtige buitenaardse levensvorm die een aantal bemanningsleden gijzelt door ze in te spinnen – en ze dan neurologisch met elkaar en met zichzelf verbindt, zodat ze elkaars emoties en herinneringen delen, maar ook de pijn van de buitenaardse levensvorm als die door andere bemanningsleden wordt beschoten. ‘Stop met vuren, we doen de kapitein pijn.’ Empathie als wapen!</div><p>Niet toevallig dan dat hét instrument voor betekenisvolle empathie bij uitstek, taal, in deze aflevering de uitkomst moet bieden voor het dramatische probleem: hoe bevrijden we onze bemanningsleden en komen we, op een fatsoenlijke wijze (want we blijven wel links-liberale Democraten), van die buitenaardse levensvorm af?</p><p>Simpel: door ermee te communiceren. Dat heeft wat technische voeten in de aarde. De wezens stoten alleen een soort radioruis in rare frequenties af, ze communiceren in ‘sub-harmonics’. Maar goed dat ze een begenadigde tolk aan boord hebben die deze nieuwe taal in een mum van tijd weet te doorgronden.</p><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjnCWYg8dpIDiZ7vtVlne7XNEkuFy2kn39IqVmcnD8xIv9NoOTrFrzIOnjdOjj6LbZC2yZDhaLPneBguH0VX-JeowsQl5hivvU2CwFOXKzjzxKqz-nfnj30yeFC1HuFmOJ1pvl023zKmjc/s1920/header%255B1%255D.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="804" data-original-width="1920" height="168" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjnCWYg8dpIDiZ7vtVlne7XNEkuFy2kn39IqVmcnD8xIv9NoOTrFrzIOnjdOjj6LbZC2yZDhaLPneBguH0VX-JeowsQl5hivvU2CwFOXKzjzxKqz-nfnj30yeFC1HuFmOJ1pvl023zKmjc/w400-h168/header%255B1%255D.jpg" width="400" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><i><a href="https://www.imdb.com/title/tt2543164/">Arrival</a></i> (2016)</td></tr></tbody></table><p>Deze aflevering is lang niet zo ingenieus als de plot van de film <a href="https://www.imdb.com/title/tt2543164/" style="font-style: italic;">Arrival</a> (waarin niet alleen een paar bemanningsleden, maar de hele mensheid voor de ondergang wordt behoed door een <i>vertaler</i>). <i>Star Trek</i> is leuk, maar blijft doorgaans braaf binnen de kaders van het clichématige en vaak larmoyante middlebrow-vermaak waar de televisie patent op heeft. Maar toch: the translator saves the day.</p><p>En gelukkig gebeurt dat in een serie die vaak uitstekend is vertaald (zie ook <a href="https://franklekens.blogspot.com/2021/09/a-new-use-for-stun-setting.html">dit eerdere bericht</a>). Met voldoende respect voor de leessnelheid om ervoor te zorgen dat de ondertitels niet voorbij vliegen, en je dus niet per se een tolk naast je op de bank nodig hebt om alles te kunnen volgen.</p>Frank Lekenshttp://www.blogger.com/profile/15166146188474460288noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-884040795812691812.post-87358178631711644002021-09-21T21:12:00.001+02:002021-09-21T21:12:37.526+02:00A new use for the stun setting<p>Een goede ondertiteling laat zich vaak niet goed illustreren, want een goede ondertitelvertaling valt niet te veel op. Krankzinnig creatieve vondsten, opvallend origineel taalgebruik? Dat komt weleens voor, maar als het te veel aandacht trekt is de ondertiteling eigenlijk al een beetje mislukt, omdat zoiets de aandacht afleidt van de film of serie waarvan de ondertitels eigenlijk alleen het begrip moeten ondersteunen. <br /><br />Een goede ondertitelvertaling kenmerkt zich ook niet per se door foutloosheid, al is dat natuurlijk wel waar iedereen naar streeft. Maar zelfs de beste vertalingen, in boek zowel als film, kunnen kleine of grote missers bevatten. Waar taal gebruikt wordt, ontstaan fouten en misverstanden, óók in vertalingen. Het is niet anders, en een foutje hier of daar hoeft geen teken te zijn van een waardeloze vertaling. Daarom heb ik soms moeite met kijkers die zich op sociale media vrolijk maken over een opvallende (maar in sommige gevallen incidentele) fout: weer iemand die zijn werk niet heeft gedaan!! Dat eindeloze krentenwegen van grotere en kleinere foutjes (“Hij zei 26 maar er staat 62!!!!”) is op de keper beschouwd een vrij deprimerende aangelegenheid. </p><div style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhPkm_W2yAzGLEbQgjoJnB_y1sslwFqbswRmX8puNk-fkMA7E9hP8khyphenhyphenwFB9vz9CkPNNsqQ13hxDYZvIUvjRqdxLwEMvfO2weNX1ZUCTCtilUtBnlVp0-Hgulg8kwpR68Iw5kXdNPxKcvQ/s1988/Stun+setting+1.jpg"><img border="0" data-original-height="1278" data-original-width="1988" height="258" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhPkm_W2yAzGLEbQgjoJnB_y1sslwFqbswRmX8puNk-fkMA7E9hP8khyphenhyphenwFB9vz9CkPNNsqQ13hxDYZvIUvjRqdxLwEMvfO2weNX1ZUCTCtilUtBnlVp0-Hgulg8kwpR68Iw5kXdNPxKcvQ/w400-h258/Stun+setting+1.jpg" width="400" /></a></div><p>Neem <i>Star Trek Enterprise</i>, seizoen 1, aflevering 23. De kwaadwillende Twitteraar weet er misschien wel raad mee.</p><p>Kapitein Archer en zijn hoofdtechnicus Tucker zijn verdwaald in de woestijn van een onherbergzame planeet. Ze zijn uitgeput, en om te zorgen dat Tucker niet wegzakt in een coma, probeert Archer hem bezig te houden. “Som de onderdelen van een warpreactor op,” zegt hij.</p><p>“<i>Well,</i>” zegt Tucker: “<i>there's the drumsticks, thighs, wings.</i>” Uitgeput als hij is, spreekt hij heel langzaam, dus titel voor titel komen ze langs: Drumsticks. Dijbenen. Vleugels. </p><p>FOUT! roept Twitter bij de tweede titel, en verkneukelt zich. Dat moeten natuurlijk kippendijen zijn, of dijen, of boutjes. Geen DIJBENEN! </p><p>En ach, het is misschien niet de beste ondertitel van de aflevering. Ik denk dat ik het ook anders zou doen. Archer wordt weliswaar even op het verkeerde been (heuheu) gezet, want wat hebben drumsticks met een warpreactor te maken? Maar na “thighs” zal hem en de kijker toch al beginnen te dagen waar Tucker aan denkt: eten. Dus je kunt als vertaler wel kiezen voor dijbeen, omdat die opsomming eerst even verwarrend moet zijn. Maar iets kippigers is misschien toch beter.</p><p>Maar dat laat onverlet dat deze aflevering in zijn geheel juist prima vertaald is. Dus al die hypothetische foutenzifters die zich in dit kippenboutje verslikken, zouden er wat mij betreft mooi naast zitten met een schandpaalscreenshot. </p><p>Alleen valt het uitstekende van die vertaling moeilijk in een spannende screenshot te vangen. </p><p>Toch een poging. Neem dit beeld uit dezelfde scène. Archer heeft een vuurtje gemaakt om bedorven water te koken zodat het weer drinkbaar wordt. De dialoog:</p><p></p><blockquote>TUCKER: What'd you do, rub two sticks together?<br />ARCHER: I found a new use for the stun setting.</blockquote><p></p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgi4nmc9LcD4xMMtSG8xTmPFl3SXSCTlKHQzkfk7jAnNl1KJfmfOYw95zq-w6-pRYMFr0_hPnLstAwGUh15xTpmEog-A1aXo5itBt9MuNPUYLFMbr5ESGIkOcTVzvZ8uzQJ-ezs5iCaXSo/s1993/stun+setting+2.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1285" data-original-width="1993" height="258" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgi4nmc9LcD4xMMtSG8xTmPFl3SXSCTlKHQzkfk7jAnNl1KJfmfOYw95zq-w6-pRYMFr0_hPnLstAwGUh15xTpmEog-A1aXo5itBt9MuNPUYLFMbr5ESGIkOcTVzvZ8uzQJ-ezs5iCaXSo/w400-h258/stun+setting+2.jpg" width="400" /></a></div><br /><p>Meester: Klas, hoe vertaal je “I found a new use for the stun setting”?</p><p>Klas: “Met m’n faser.”</p><p>Is dat fout? Nee. Is dat goed? Ja.</p><p>Sterker nog, het is uitstekend. En bovendien: kom er maar eens op! Het is geen wereldschokkende vondst, maar het zijn ook niet de eerste woorden waar je aan denkt als je de Engelse tekst bekijkt.</p><p>Dit is nu wat ik bedoel met een goede vertaling. Hier zie je aan af dat dit echt mensenwerk is, en dat het denkwerk is, dat je er niet komt met het gedachteloos intikken van een woord-voor-woord vertaling vanaf het script, zonder aandachtig te kijken naar het programma dat je ondertitelt en te proberen <i>begrijpen </i>waar dat over gaat. De dag dat Google Translate de vertaling “Met m’n faser” verzint voor “I found a new use for the stun setting” is volgens mij nog ver weg. </p><p>Terwijl dát nou juist is waaraan je een goede ondertiteling herkent. Dit, en niet de vraag of alle cijfertjes goed staan en alle gerechtjes altijd precies met de juiste culinaire naam zijn benoemd en er nergens een tikfout wordt gemaakt, of (in een andere aflevering van deze serie) ineens allerlei streepjes ontbreken die hadden moeten aangeven dat in de ondertitel twee sprekers worden weergegeven. (Een technische fout.)</p><p>Dit is vertaald door iemand die de serie kent, die weet waar het over gaat, die niet elk vuurwapen met ‘geweer’ vertaalt. Sterker nog: deze vertaler weet wat Archer <i>bedoelt</i> als hij zegt “I found a new use for the stun setting” en weet dat vakkundig in te korten tot “met m'n faser” (tijd om veel meer tekst in beeld te zetten is er hier niet). Die weet wat een faser is, in het Star Trek-universum, en weet dat die “stun setting” daarop moet slaan. Terwijl het woord “faser” <a href="http://www.chakoteya.net/Enterprise/24.htm">in de hele aflevering </a>niet eens voorkomt en die krengen ook nergens zichtbaar in beeld worden gebruikt.</p><p>Kortom, dit is een screenshot van niks, maar dit is wel gewoon een vertaling die dik in orde is. En niemand die het ziet. Ik zou bijna zeggen: zoals het hoort. </p><p>Ik vind de vertalingen bij <i>Star Trek Enterprise</i> op Netflix vaak zo goed dat ik soms even denk dat het de oude vertalingen zijn die bijna twintig jaar geleden nog op het NOB voor de serie zijn gemaakt (misschien nog wel door <i>Star Trek</i>-ondertitelaar hors concours Pon Ruiter). Maar dat kan ook mijn NOB-chauvinisme of -nostalgie zijn; en ik weet niet eens of deze serie destijds wel door de publieke omroep is uitgezonden. (Ik vermoed van niet, en dan is hij ook niet op het NOB ondertiteld.) Doet er niet toe: het is uitstekend gedaan. Heel anders dan het stroeve, kreupele en soms onder zijn eigen letterlijkheid bezwijkende vertaalwerk dat je bij streamingdiensten ook weleens ziet langskomen.</p><p><br /></p>Frank Lekenshttp://www.blogger.com/profile/15166146188474460288noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-884040795812691812.post-1809398098115042132021-08-27T20:41:00.002+02:002021-08-27T20:43:20.259+02:00Haevens!<p> Strips lees je het liefst op papier, maar toch hebben ook digitale uitgaves zo hun leuke kanten. In <a href="https://www.comixology.eu/">de Comixology-app</a> kun je ze bijvoorbeeld heel goed plaatje voor plaatje lezen. En door er zo op in te zoomen vallen je toch weer mooie of markante nieuwe details op. Zoals dit. Is het een teken?</p><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgWzgL695LDDhAspv3SGk6lArrNls2ZhT8B8LM7lnQmPOcKGEShWT1eRU8IsvSlVfOMB2Wjow7L8ZCPbgSB_jf9Bnf6GGCcFVo2m63Mz9szcyuvRb1lyEd1lUNOZXy80oK_tmSyxaYPrXw/s1310/blake+and+mortimer+heavens.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="1310" data-original-width="652" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgWzgL695LDDhAspv3SGk6lArrNls2ZhT8B8LM7lnQmPOcKGEShWT1eRU8IsvSlVfOMB2Wjow7L8ZCPbgSB_jf9Bnf6GGCcFVo2m63Mz9szcyuvRb1lyEd1lUNOZXy80oK_tmSyxaYPrXw/w199-h400/blake+and+mortimer+heavens.jpg" width="199" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"></td></tr></tbody></table><p>Voor Vrijdag Vertaaldag van <i>Filter </i>schreef Ton Naaijkens vandaag ook <a href="https://www.tijdschrift-filter.nl/webfilter/vrijdag-vertaaldag/2021/week-34-ton-naaijkens/">een column over <i>Het gele teken</i></a> en de verschillende vertalingen ervan, uit 1956, 1970 en 1987. De vertaling van 1970 lijkt nogal een kneusje, waarvan ‘je hart in ieder geval niet sneller [gaat] kloppen’:</p><p></p><blockquote>Het is ook niet gewoon losgaan, vertalen, want je moet niet uitzinnig zijn maar je juist inbinden. Maar dan niet zo erg als de Blakevertaler van 1970, niet alle jeu eruit halen. Meegaan met de deining van de tekst en de spanningen ervan.</blockquote><p></p>
<p>Dat heeft de vertaler van 1970 blijkbaar niet gedaan. In de column wordt één voorbeeld aangehaald van een vertaling die wel erg kort door de bocht is. Je kunt een vertaling niet beoordelen op één voorbeeld, maar je hoeft het album maar open te slaan om te zien dat dit ene voorbeeld geen uitzondering is, maar exemplarisch voor het hele boek. Dat zit vol onnodige inkortingen, versimpelingen en wegpoetsingen van de Engelse local colour waar de Franstalige auteur (<i>parbleu</i>) juist zo kwistig mee strooit (<i>by Jove</i>). Neem de versie uit 1970 van het plaatje hierboven:</p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiMrsYOGeNQr85WL3guQvhHtT_iwjqRJWvSBIkhbpiHwSButfwBPNxcxwAU5XUTvylAJZ8JuFyvEpsJ6-dpLj0OtxlwIyzOKyaFAN9lGOw4Iep6yo4eX1tKpEdFT2boKqEJ50ad_KZ9P2E/s1042/Blake+and+mortimer+heavens+verdraaid.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1042" data-original-width="504" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiMrsYOGeNQr85WL3guQvhHtT_iwjqRJWvSBIkhbpiHwSButfwBPNxcxwAU5XUTvylAJZ8JuFyvEpsJ6-dpLj0OtxlwIyzOKyaFAN9lGOw4Iep6yo4eX1tKpEdFT2boKqEJ50ad_KZ9P2E/w194-h400/Blake+and+mortimer+heavens+verdraaid.jpg" width="194" /></a></div><br /><p>Deksels! Dan doet de vertaler uit 1987 (H. Metaal) het toch beter. En kijk mama: zonder spelfouten. En pietjepreciesevenveel uitroeptekens!!!</p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhxbK-o3uQuHrjGGf6PuWpMYXTRWycbwZtC7CdVnN3IMkIV0QuShIs6Cg6IneHqwSLH3bpHagfDvMHSo4EAu3LTLDU72eha1QXKqzC9Rm3aq7Kjzv8usF60t6PLZUZTw82t2XM58EvBOig/s574/blake+and+mortimer+heavens+1987.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="574" data-original-width="279" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhxbK-o3uQuHrjGGf6PuWpMYXTRWycbwZtC7CdVnN3IMkIV0QuShIs6Cg6IneHqwSLH3bpHagfDvMHSo4EAu3LTLDU72eha1QXKqzC9Rm3aq7Kjzv8usF60t6PLZUZTw82t2XM58EvBOig/w195-h400/blake+and+mortimer+heavens+1987.jpg" width="195" /></a></div><br /><p>En voor wie tot slot ook nog benieuwd is naar de brontekst van het gewraakte plaatje in de column van Ton Naaijkens, in 1970 kortweg vertaald als ‘Op dat moment komt Blake aanrijden...’ — violà:</p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhjfGJGA1orwuBKeYLUdHUqBlEMWt3vzh4LHTNZpJaYVNd4NjLPJD02xNTCDlJhkL_z8vY__RJrm1mZb151FuQR1gwUnSq7hMEo8Dl9v3Cre6OrJNqec2N05cfhqBP2PSFRkhT_GiVTADo/s877/Blake+and+Mortimer+Naaijkens+plaatje.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="877" data-original-width="563" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhjfGJGA1orwuBKeYLUdHUqBlEMWt3vzh4LHTNZpJaYVNd4NjLPJD02xNTCDlJhkL_z8vY__RJrm1mZb151FuQR1gwUnSq7hMEo8Dl9v3Cre6OrJNqec2N05cfhqBP2PSFRkhT_GiVTADo/w256-h400/Blake+and+Mortimer+Naaijkens+plaatje.jpg" width="256" /></a></div><br /><p><br /></p>Frank Lekenshttp://www.blogger.com/profile/15166146188474460288noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-884040795812691812.post-14048988518907502882021-08-21T20:28:00.002+02:002021-08-21T20:48:14.413+02:00Schippers naast Shakespeare<p>Ik luister af en toe naar oude afleveringen van <i><a href="https://weblogs.vpro.nl/ronflonflon/">Ronflonflon</a></i>, het radioprogramma waarmee Wim T. Schippers als Jacques Plafond in de jaren 80 iedere woensdagmiddag zand in de wielen strooide van de doorsnee popprogrammering op Hilversum 3 (de voorloper van het huidige 3FM).</p><p>Ik luisterde daar toen als tiener heel vaak naar. Niets zo kinderachtig als eindeloos in het verleden blijven hangen, maar juist in het pandemiejaar had het wel iets onweerstaanbaar troostrijks om nu en dan een uurtje teruggevoerd te worden naar de jaren 80, toen corona nog niet bestond en Schippers zich in zijn programma hooguit druk maakte om diarree (in <a href="https://weblogs.vpro.nl/ronflonflon/2009/11/12/aflevering-96-6-augustus-1986/index.html" target="_blank">een telefonisch interview</a> met een deskundige infectieziekten van de GG&GD, dat dan weer wel) en de voorgenomen nieuwe zijbeuk van het Concertgebouw.</p><p>Was het toeval dat ik uitgerekend op zaterdag 14 augustus, de dag na het overlijden van K. Schippers, was aanbeland bij <a href="https://weblogs.vpro.nl/ronflonflon/2009/11/13/aflevering-112-26-november-1986/index.html" target="_blank">aflevering 112</a>, waarin Jacques Plafond (pseudoniem van Wim T. Schippers) een telefonisch interview wil houden met Gerard Stigter (de echte naam van K. Schippers), op dat moment verblijvend in Hotel Continental?</p><p>Het interview komt niet van de grond. Plafond/Schippers krijgt Schippers/Stigter niet te spreken, hij komt niet langs de receptioniste van ‘Hotel Incontinental’. Het is misschien wel het mooiste interview dat K. Schippers ooit is afgenomen.</p><p>Ik ken het werk van K. Schippers niet goed, ik geloof niet dat ik ooit een boek van hem heb gelezen. Ik ken hem eigenlijk vooral van de verhalen over <i>Barbarber</i>, en van die interviews in <i>Ronflonflon</i>, waarin hij best vaak gebeld werd (en aanmerkelijk vriendelijker bejegend dan veel andere slachtoffers van Plafonds telefoonterreur); luister bijvoorbeeld maar <a href="https://weblogs.vpro.nl/ronflonflon/2009/11/12/aflevering-26-3-april-1985/index.html">hier </a>en <a href="https://weblogs.vpro.nl/ronflonflon/2009/11/12/aflevering-54-16-oktober-1985/index.html">hier </a>en <a href="https://weblogs.vpro.nl/ronflonflon/2009/11/13/aflevering-113-3-december-1986/index.html">hier</a> en <a href="https://weblogs.vpro.nl/ronflonflon/2009/12/01/aflevering-2485-juli-1989/index.html">hier</a>. </p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgCjyPV5vx0VcNnUPgQ_6rD_o9innGPX6PDrXNOs_z3nyfoVELeE9SIs2LQeZiPBSNuSm0aq8Xk0JV_XMAY3sy-KBJQwueAYuJkww84ejLiDPD8Oc1PP1MXI6uZouoOQx8DgZFFQ0l_9fQ/s486/schipperskoe.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="486" data-original-width="300" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgCjyPV5vx0VcNnUPgQ_6rD_o9innGPX6PDrXNOs_z3nyfoVELeE9SIs2LQeZiPBSNuSm0aq8Xk0JV_XMAY3sy-KBJQwueAYuJkww84ejLiDPD8Oc1PP1MXI6uZouoOQx8DgZFFQ0l_9fQ/w248-h400/schipperskoe.jpg" width="248" /></a></div><br /><p>Maar ik ken K. Schippers sinds kort ook van <a href="https://www.2doc.nl/docs/2021/9-Leven-volgens-K-Schippers.html?fbclid=IwAR1OVd4jgnLBRSUdNcIgCJYNXJakhmlsBUVtI0OziaExIHzXE_-s3hI1pAQ">een podcast</a> waarin Ronald Snijders de schrijver dit jaar interviewde. Een lang en monter gesprek met de toen toch al doodzieke schrijver, waar ik onbedwingbaar vrolijk van werd. </p><p>Een kort citaat daaruit. Ze hebben zitten praten over de Laurel & Hardy-film <i>A Perfect Day</i>, waarin een gezelschap wil gaan picknicken, maar nooit verder komt dan het uitbundig zwaaien en ‘dag, dag’ roepen naar de buren. Via via komt het gesprek dan op het onderwerp toeval, en Schippers zegt:<br /></p><blockquote>De eigenschap van toeval is dat je het niet ziet eerst. Je merkt het pas als het gebeurd is. Het is van een onverbeterlijke regie bijna. Toeval is eigenlijk het bewijs dat alles zich aan je onttrekt.</blockquote><p></p><h4 style="text-align: left;"><br /></h4><h4 style="text-align: left;">Holy Cow!</h4>Wat zich aan mij heeft onttrokken, is dus het werk van Schippers zelf. Hoe slecht ik dat ken, blijkt wel uit het feit dat ik pas rond zijn overlijden geattendeerd werd op dit gedicht van hem:<p></p><p></p><blockquote>Ja<br />Ik heb je lief zoals je soms<br />gelijk een gouden zomerdag bent<br />nee nee nee<br />ik heb je lief zoals je bent<br />nee nee<br />ik heb je lief zoals<br />nee<br />ik heb je lief</blockquote><br />Hé, dacht ik meteen: als dat geen Barbarber-versie van Shakespeares beroemde <a href="https://fmlekens.home.xs4all.nl/Q1609/18.htm">sonnet 18</a> is, eet ik mijn hoed op. (Dat kan ik veilig zeggen, want ik heb geen hoed.) Al meer dan tien jaar verzamel ik <a href="https://fmlekens.home.xs4all.nl/Q1609/index.htm">op mijn homepage</a> zoveel mogelijk links naar Nederlandse vertalingen van Shakespeares sonnetten, en ook naar vrije bewerkingen daarvan (als ik die <a href="https://fmlekens.home.xs4all.nl/Q1609/altera/claus.htm">interessant vind</a>). Maar deze kende ik nog niet. <p></p><p>Terwijl dit gedicht toch bepaald niet obscuur is. Het is op internet alom te vinden, juist ook in teksten die een kort profiel van Schippers geven, zoals op <a href="https://www.kb.nl/themas/nederlandse-literatuur-en-taal/schrijversalfabet/k-schippers">deze pagina van de KB</a>. Het gedicht, afkomstig uit zijn eerste poëziebundel <i>De waarheid als de koe</i> (1963), wordt vaak aangehaald om Schippers’ poëtica te typeren.</p><p>Jammer dat het mij altijd totaal was ontgaan. Of nou ja, jammer... Zoals Schippers in voornoemde podcast tegen Ronald Snijders zei: ‘Het onttrekt zich aan je. Af en toe opent het zich.’ Dat heeft het nu gedaan.</p><p>Trouwens, dat Petra van der Eerden en ik in 2015 onze vertaling van David Duchovny’s maffe vegasprookje <i>Holy Cow</i> de titel <i>De waarheid is een koe</i> meegaven? Gewoon: toeval.</p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEisVNi5SIzJYN0NcNNJVEgrblc8gU9E6InGpxmdHNR6fk-CiAPCIeK84dwahV2QINfsIzoT5FkQglxrECyavpiYmWnBEsi6keLtIuZmvHquV9hk7OkhwXSgLkGYuhXhjd8aE5FePtMfauA/s1200/duchovnykoe.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1200" data-original-width="788" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEisVNi5SIzJYN0NcNNJVEgrblc8gU9E6InGpxmdHNR6fk-CiAPCIeK84dwahV2QINfsIzoT5FkQglxrECyavpiYmWnBEsi6keLtIuZmvHquV9hk7OkhwXSgLkGYuhXhjd8aE5FePtMfauA/w263-h400/duchovnykoe.jpg" width="263" /></a></div><br /><p>Nou, dag. Da-haag. Dagdag. Dag.</p><p><br /></p>
<div style="height: 0px; overflow: hidden; padding-bottom: 56.25%; position: relative;"> <iframe allow="autoplay" allowfullscreen="" frameborder="0" height="100%" src="https://www.dailymotion.com/embed/video/x2j1mvh?autoplay=0" style="height: 100%; left: 0px; overflow: hidden; position: absolute; top: 0px; width: 100%;" type="text/html" width="100%"> </iframe> </div>Frank Lekenshttp://www.blogger.com/profile/15166146188474460288noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-884040795812691812.post-88353485390901695682021-05-27T20:19:00.002+02:002021-05-30T22:35:30.785+02:00De lokroep der Sirenen<div style="text-align: left;">Vertalen via een tussentaal is in vertaalland een beetje vloeken in de kerk. Vertalingen vertalen is taboe, de brontekst is heilig. Toch kan het soms best lekker zijn.</div><div style="text-align: left;"><br /></div><div style="text-align: left;">Ik vertaal een Engelstalig essay waarin de auteur ter illustratie van zijn betoog een passage uit de <i>Odyssee </i>aanhaalt. Regel 39-52 uit Boek 12 om precies te zijn, waarin Odysseus door Circe wordt gewaarschuwd voor de Sirenen. Die regels worden aangehaald in de recente Engelse vertaling van Emily Wilson (2018) en die klinkt zo:</div><div style="text-align: left;"><blockquote>First you will reach the Sirens, who bewitch<br /> all passersby. If anyone goes near them<br /> in ignorance, and listens to their voices,<br /> that man will never travel to his home,<br /> and never make his wife and children happy<br />to have him back with them again. The Sirens<br /> who sit there in their meadow will seduce him<br /> with piercing songs. Around about them lie<br /> great heaps of men, flesh rotting from their bones,<br />their skin all shriveled up. Use wax to plug<br />your sailors’ ears as you row past, so they<br /> are deaf to them. But if you wish to hear them,<br /> your men must fasten you to your ship’s mast<br />by hand and foot, straight upright, with tight ropes.<br />So bound, you can enjoy the Sirens’ song.</blockquote>Poëzie vertalen is niet echt mijn hoofdvak, en het haalt je zo uit je tempo als je met proza bezig bent. Eerst zoek ik dus Nederlandse vertalingen die me hiermee kunnen helpen. </div><div style="text-align: left;"><br /></div><div style="text-align: left;">Op internet staat een volledige <a href="https://benbijnsdorp.nl/" target="_blank">Homerus-vertaling van Ben Bijnsdorp</a>. Die heeft weinig literaire pretentie, het lijkt vooral een poging om het Grieks zo volledig en secuur mogelijk weer te geven. Voor zover ik dat kan beoordelen, want mijn gymnasium-Grieks is zo ver weggezakt dat de brontekst (die hij ernaast zet) voor mij inmiddels abracadabra is. Maar hij doet geen moeite om er metrische verzen van te maken, naar ik aanneem om zo dicht mogelijk bij de betekenis van de Griekse woorden te blijven. En ik zie ook dat <a href="https://benbijnsdorp.nl/homeros/od12_1.html" target="_blank">dit fragment bij hem</a> (en dus ook bij Homerus) geen 15 verzen telt (zoals bij Wilson), maar slechts 14. Ik sla deze vertaling over en zoek iets mooiers.</div><div style="text-align: left;"><br /></div><h4 style="text-align: left;">De Roy van Zuydewijn</h4><div style="text-align: left;">Om te beginnen die van De Roy van Zuydewijn uit 1991. Ook die telt 14 regels, maar anders dan Bijnsdorp maakt hij er wel verzen van. Hexameters, om precies te zijn (hier helaas lelijk afgebroken)*:</div><div style="text-align: left;"><br /></div><div style="text-align: left;">Eerst kom je bij de Sirenen, godinnen die allen en ieder,<br />die bij hen aankomt, beheksen en onder hun tovermacht brengen.<br />Wie hen onwetend benadert en eenmaal de stem der Sirenen<br />aanhoort, – hem valt geen thuiskomst ten deel en snelt met haar kleinen<br />niet zijn vrouw tegemoet, noch geven ze hem een warm welkom.<br />Want met hun heldere zangen betoveren hem de Sirenen<br />daar in het groen van hun weide, terwijl rondom hen een stapel<br />botten van mannen vergaat en huiden er liggen te rotten.<br />Vaar hen voorbij, maar maak eerst bijenwas kneedbaar en smeer die<br />over de oren der mannen, dat geen van hen iets kan horen.<br />Maar als je zelf erop staat de zang der Sirenen te horen,<br />moet je jezelf aan handen en voeten vast laten binden,<br />rechtop tegen de mast, met het touw daaraan stevig bevestigd,<br />om dan zo van de zang der Sirenen te kunnen genieten.</div><div style="text-align: left;"><br />De Shakespeare-vertalingen van De Roy van Zuydewijn zijn vaak erg creatief en welluidend, zij het altijd wat gedragen van toon. Welluidend vind ik dit fragment niet echt (met bijvoorbeeld die lelijke herhaling van ‘zelf’ aan het eind), en deze lange regels zullen metrisch wel kloppen, maar mij kunnen ze niet bekoren. Het is allemaal nogal gedragen en archaïsch. De regel ‘hem valt geen thuiskomst ten deel en snelt met haar kleinen’ vind ik een monstrum – door de gewrongen grammatica, het onmogelijke enjambement, en het zo mogelijk nog onmogelijkere ‘haar kleinen’ voor kinderen (want ja, dat heeft een lettergreep te veel).</div><div style="text-align: left;"><br />Gezien zijn andere vertaalwerk wílde De Roy van Zuydewijn ook helemaal niet dat zijn vertaling modern zou klinken. Maar nu duwt hij Homerus wel heel erg terug in de gymnasiumhoek.</div><div style="text-align: left;"><br /></div><h4 style="text-align: left;">Dros</h4><div style="text-align: left;">Ook Imme Dros publiceerde in 1991 een vertaling, die in 2016 volledig is herzien. Daarin telt dit fragment maar dertien verzen:</div><div style="text-align: left;"><br />Eerst kom je bij de Sirenen, die sterflijke mensen verleiden<br /> als ze zich dicht in hun buurt wagen. Want wie argeloos nadert<br /> en naar de zang luistert van de Sirenen, die komt niet meer thuis, die<br /> vriend, en die wordt door zijn vrouw en kindertjes nooit meer verwelkomd,<br /> want de Sirenen betoveren hem met hun lokkende stemmen.<br />Op het veld om hen heen ligt een hoge berg mensenskeletten,<br /> waarvan het vlees is weggerot en de huid is verschrompeld.<br />Vaar er voorbij, stop met was die je zacht hebt gekneed, eerst de oren<br /> dicht van je manschappen, zodat zij de Sirenen niet horen.<br />Zelf kun je luisteren als je dat wil, maar dan moeten ze jou stijf<br />vastbinden in het snelle schip aan handen en voeten,<br /> staande tegen de mastvoet waaraan het touw is bevestigd.<br />Zo kun je dan van het zingen van de Sirenen genieten.</div><div style="text-align: left;"><br />De vertaling van Dros is goed verkocht en vaak geprezen, vooral voor haar streven naar ‘<a href="https://www.dbnl.org/tekst/_tij003199301_01/_tij003199301_01_0012.php " target="_blank">een moderne, in elk geval niet-archaïsche, woordkeus</a>’. Wel krijgt ze kritiek vanwege haar versmaat: dit zouden dactylische hexameters zijn, maar wie herkent hier nog metrische versregels in? Op mij komt het over als proza. (Een mening die <a href="https://www.volkskrant.nl/cultuur-media/de-klemtoon-op-de-eerste-lettergreep-is-het-enige-bezwaar~bedfeeca/" target="_blank">ook Piet Gerbrandy</a> is toegedaan.) En niet eens zulk mooi proza, met dat kneuterige ‘kindertjes’ en dat knullige rijm ‘oren/horen’. De vertaling valt me tegen, na alle jubelende geluiden die ik erover had opgevangen.</div><div style="text-align: left;"><br /></div><div style="text-align: left;"><h4 style="text-align: left;">Lateur</h4>Patrick Lateur dan, die in 2016 een eveneens veelgeprezen vertaling publiceerde, in jambische pentameters:</div><div style="text-align: left;"><blockquote>Het eerst zal jij bij de Sirenen komen,<br />die alle mensen die bij hen belanden<br />betoveren. Wie hen onwetend nadert,<br />de stem van de Sirenen hoort, komt nooit<br /> meer thuis, zijn vrouw en kleine kinderen<br /> verwelkomen hem nimmer meer met vreugde.<br /> Hij wordt betoverd door het heldere lied<br /> van de Sirenen, in een wei gezeten,<br /> rond hen liggen er mannen in ontbinding,<br /> hun huid verschrompelt, beenderen bij hopen.<br />Vaar hen voorbij! Kneed was die geurt als honing,<br /> bestrijk ermee de oren van je makkers<br /> opdat niet één van hen hun lied kan horen.<br />Maar als je zelf hun stem zou willen horen,<br /> laat hen jou, staande op het snelle schip,<br /> rechtop tegen de mastkoker, vastbinden<br /> aan hand en voet, de touwen aan de mast<br /> goed vastgeknoopt. Zo zal je vol genoegen<br /> de stem aanhoren van de twee Sirenen.</blockquote></div><div style="text-align: left;">In die vijfvoeters kan Lateur minder informatie kwijt, zodat hij net als Emily Wilson de oorspronkelijke regelverdeling moet loslaten. Daarin gaat hij nog wat verder dan Wilson: bij hem telt dit fragment 19 verzen.<br /><br /></div><div style="text-align: left;">Welluidend is zijn vertaling ook, en over het algemeen gemakkelijk leesbaar. Toch blijf ik ook deze versie een tikkeltje archaïsch vinden. Echt vlot en modern spreektalig wil het, althans voor een Nederlander niet worden, met dat ‘zal jij komen’, de ‘beenderen bij hopen’, de woordvolgorde van ‘bestrijk ermee de oren’. Komt het door de licht Vlaamse inslag, of omdat hij meer tekst nodig heeft om hetzelfde te vertellen? </div><div style="text-align: left;"><br />Want al liep Wilson in dit fragment ook één regel uit ten opzichte van de brontekst, dat compenseerde ze door de voorgaande 38 verzen van boek 12 in 37 verzen te vertalen: grosso modo volgt ze de regelverdeling van Homerus dus op de voet. Haar compacte manier van vertalen geeft de tekst enorme vaart, en omdat ze in haar woordkeus ook elk archaïsme schuwt, heeft haar vertaling een schwung die ik in geen van deze Nederlandse vertalingen terugvind.</div><div style="text-align: left;"><br /></div><div style="text-align: left;">Mogelijk is er wel iets van die schwung te vinden in de versie van Aafjes, die ook in jambische pentameters is geschreven. Maar dat is een bewerking: ik heb eerder al eens gemerkt dat hij de tekst hier en daar drastisch inkort, en heb hem er ditmaal niet op nageslagen.</div><div style="text-align: left;"><br /></div><table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><tbody><tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiFAnoNdOLUsu89A8FlKt9yamDISWtIG6q7kIK584WmZzQVvsa0y5lCwqoQA9rG9PEtVbxlqh0EWXsV64rOvLI6EGy6kbIAsQ63737_cyw9-N1qFBtWWHegXRckpWVAHxmL3rcydzWOmtI/s600/Ulysses.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="417" data-original-width="600" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiFAnoNdOLUsu89A8FlKt9yamDISWtIG6q7kIK584WmZzQVvsa0y5lCwqoQA9rG9PEtVbxlqh0EWXsV64rOvLI6EGy6kbIAsQ63737_cyw9-N1qFBtWWHegXRckpWVAHxmL3rcydzWOmtI/s320/Ulysses.jpg" width="320" /></a></td></tr><tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Marie-Fran%C3%A7ois_Firmin-Girard_-_Ulysses_and_the_Sirens,_1868.jpg" target="_blank">Marie-François Firmin-Girard, <i>Les sirènes</i></a></td></tr></tbody></table><br /><div style="text-align: left;"><br /></div><div style="text-align: left;"><h4 style="text-align: left;">Vloeken</h4>Wat levert het op als ik me niets aantrek van het taboe en gewoon de vertaling vertaal – als ik van Emily Wilsons jambische pentameters een Nederlandse versie maak? Een eerste poging:</div><div style="text-align: left;"><blockquote>Eerst vaar je de Sirenen langs, en zij<br /> beheksen iedereen. Wie argeloos<br />hun land passeert en hun gezang aanhoort,<br />die man komt zeker nooit meer thuis en nooit<br /> kan hij nog vrouw en kinderen verblijden.<br /> Hij wordt betoverd door de stem van de<br /> Sirenen, daar in hun wei gezeten,<br /> omringd door arme stakkers van wie het vlees<br /> al rottend van de botten valt, de huid verteerd.<br /> Stop dus de oren van je zeelui dicht met was<br /> zodat zij doof voor die bekoring zijn.<br /> En ben je zelf benieuwd, laat hen jou dan<br />met sterke touwen aan de mast vastbinden<br />zodat jij onbeweeglijk ingesnoerd<br />van het Sirenenlied genieten kunt.</blockquote></div><div style="text-align: left;">Het is nog niet helemaal af. Zo zit de eerste regel me nog niet lekker, met die onhandige woordvolgorde (opgedrongen door het al even onhandige maar onvermijdelijke ritme van het woord Sirenen, dat mijn mogelijkheden nogal beperkt).</div><div style="text-align: left;"><br />Maar over het algemeen heb ik de indruk dat het metrisch redelijk klopt, er zitten een paar aardige assonanties in waar ik blij mee ben en het geheel lijkt me leesbaar en in één oogopslag begrijpelijk. Precies de kwaliteiten die Wilsons vertaling ook heeft, met zijn compulsieve leesbaarheid. Haar Engelse versie in jambische vijfvoeters, die Engelse versvorm bij uitstek, maakt van dat antieke heldendicht weer een springlevend epos. Haar vertaling doet me in dat opzicht een beetje denken aan de al even levendige (en ook van traditionele ‘trouw aan de originele versmaat’ gespeende) Ovidius-vertaling van Wiebe Hogendoorn <a href="https://franklekens.blogspot.com/2019/04/rieftluit-en-rinkelbom.html">waarover ik eerder schreef</a>.</div><div style="text-align: left;"><br />En eigenlijk smaakt dit fragmentje wel naar meer. Waarom zou je als vertaler je oren met was dichtstoppen voor de lokroep van andere vertalingen? Waarom niet eens een vertaling van de hele <i>Odyssee </i>gemaakt naar die van Emily Wilson? Want als ik de bestaande Odyssee-vertalingen zo zie, is er nog wel ruimte voor iets vlotters, iets wat moderne lezers meer aanspreekt dan de bestaande vertalingen – de gymnasiale hexameters van DRVZ, het kneuterige proza van Dros, de net-niet spreektaal van Lateur. En zeker zolang er geen graecus opstaat die op eigen houtje vanuit het Grieks net zo’n pronte of zelfs een nog betere vertaling kan afleveren als Wilson in het Engels heeft gedaan, lijkt het mij helemaal geen slecht plan om gewoon eens een vertaling te maken op basis van de Engelse. Ik krijg er zelf bijna zin in.</div><div style="text-align: left;"><br /></div><div style="text-align: left;"><br /></div><span><a name='more'></a></span><div style="text-align: left;">*) De beperkingen van dit blog en mijn kennis van html. Wat is in hemelsnaam de html-code voor ‘omgekeerd inspringen’?</div><div style="text-align: left;">Als het zo doorgaat, wordt dit sowieso een van de laatste blogberichten hier, want de Blogger-interface wordt steeds onprettiger om in te werken, en het toevoegen van afbeeldingen is vandaag om onverklaarbare redenen ineens onmogelijk. En zonder plaatjes wordt dit allemaal wel erg droog.</div>Frank Lekenshttp://www.blogger.com/profile/15166146188474460288noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-884040795812691812.post-80234218612478730152021-04-01T12:11:00.003+02:002022-01-18T19:56:29.708+01:00Het echte werkNadat ik vorig jaar september op dit blog de vertaling van ‘<a href="https://franklekens.blogspot.com/2020/09/samenwerking.html" target="_blank">Samenwerking</a>’ had geplaatst, moest ik de reeks maandelijkse verhalen van Henry James even onderbreken omdat ik het te druk had met mijn eigen samenwerking: de vertaling, samen met Lidwien Biekmann, van Blake Baileys geautoriseerde <a href="https://www.debezigebij.nl/boek/philip-roth/" target="_blank">biografie van Philip Roth</a>.<div><br /></div><div>Nu die vertaling is afgerond, kan ik de draad weer oppakken en de serie van twaalf James-vertalingen voltooien. Volgende maand de een-na-laatste aflevering: ‘The Middle Years’, een verhaal dat toevallig ook een rol speelt in het oeuvre van Philip Roth, met name in zijn cruciale roman (in mijn ogen een scharnierpunt in zijn oeuvre) <i>The Ghost Writer</i>—en ook het allereerste verhaal van James dat ik ooit vertaalde, meer dan tien jaar geleden. Maar nu eerst ‘Het echte werk’.</div><div><div><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjU6FOlv76ZnSaKOS_cE_NNT3_FRLQNyoBrrSJ4KWhmNclwTZzlVMcrEzYb3-VgqMBLEru7OPp6rSDISTJM-orS01uSLO941OwKbg3CnMmsshL-vxVCr_hNbkX7riR8rgXu6mhoLv3L6Gs/s1600/real+thing+cover+5+oyen.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1285" data-original-width="967" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjU6FOlv76ZnSaKOS_cE_NNT3_FRLQNyoBrrSJ4KWhmNclwTZzlVMcrEzYb3-VgqMBLEru7OPp6rSDISTJM-orS01uSLO941OwKbg3CnMmsshL-vxVCr_hNbkX7riR8rgXu6mhoLv3L6Gs/s400/real+thing+cover+5+oyen.jpg" width="300" /></a></div>
<br />
‘The Real Thing’ is een van James’ mooiste en ook een van zijn populairste verhalen—het is althans vaak gebloemleesd. Dat kan te maken hebben met de lengte (met ruim tienduizend woorden is het een van James’ weinige vertellingen die je ook naar onze moderne maatstaven nog een <i>kort</i> verhaal mag noemen), maar vooral ook het thema maakt het populair bij critici en literatuurdocenten.</div><div><br /></div><div>In kort bestek geeft James ons niet alleen een bijna programmatische uiteenzetting van zijn gedachten over de verhouding tussen werkelijkheid en verbeelding, maar tegelijk ook een fijnzinnig ironisch en aandoenlijk portret van het menselijk tekort. Zijn schets van het society-koppel op zwart zaad dat aan de bak probeert te komen als schildersmodel vind ik welhaast carmiggeltiaans in zijn ironische medeleven (en het al dan niet bewuste zelfportret dat de verteller, een ambitieuze schilder, daarmee schetst al even carmiggeltiaans in zijn ironische zelfbeklag).</div><div><br /></div><div>Een (Engelstalige) inleiding met interessante achtergrondinformatie <a href="https://storyoftheweek.loa.org/2021/04/the-real-thing.html">is hier te lezen</a> op de site van de Library of America.</div><div><br /></div><div>
<h4>
Download</h4>
‘The Real Thing’ verscheen voor het eerst in boekvorm in <i>The Real Thing and other tales</i> (1893). Die eerste editie, op internet o.a. te vinden op <a href="https://en.wikisource.org/wiki/The_Real_Thing_and_Other_Tales_(New_York_%26_London:_Macmillan_%26_Co.,_1893)/The_Real_Thing">Wikisource</a>, is de brontekst voor deze vertaling.<br />
<br />
De omslagillustratie is <i><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/File:La_pose_david_oyens.jpg">De pose</a></i> (1889) van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/David_Oyens">David Oyens</a> (1842-1902).<br />
<br /><i>Het echte werk</i> is hier te downloaden <a href="https://fmlekens.home.xs4all.nl/downloads/kerst/JamesEchteWerk.epub">als epub</a>, <a href="https://fmlekens.home.xs4all.nl/downloads/kerst/JamesEchteWerk.mobi">Kindle-bestand</a> (mobi) of <a href="https://fmlekens.home.xs4all.nl/downloads/kerst/JamesEchteWerk.docx">Word-bestand</a>. <br />
<br />
Ik had me voorgenomen om in 2020 elke maand een verhaal van Henry James in vertaling online te zetten. De laatste drie maanden is dat niet meer gelukt, maar dat hoop ik de komende maanden goed te maken. Alle verhalen zijn op dit blog bij elkaar te vinden onder het label <a href="https://franklekens.blogspot.com/search/label/James-project">James-project</a>.<br />
<br />
<a href="https://fmlekens.home.xs4all.nl/vertalingen/jamesbiblio.htm">Klik hier</a> voor een overzicht van alle mij bekende Nederlandse vertalingen van James’ werk, <a href="https://fmlekens.home.xs4all.nl/vertalingen/index.htm#james">en hier</a> voor een overzicht van mijn eigen online beschikbare vertalingen.</div></div>Frank Lekenshttp://www.blogger.com/profile/15166146188474460288noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-884040795812691812.post-3092408119081903112020-12-05T11:04:00.002+01:002020-12-05T17:10:34.424+01:00Goede papieren<p>Ik heb onlangs voor het eerst <i>The Pickwick Papers </i>van Charles Dickens gelezen en heb me erg vermaakt met de vrolijke verteldrift en de vele ‘<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Wellerism" target="_blank">wellerismen</a>’ (of ‘<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Apologisch_spreekwoord" target="_blank">zei-spreuken</a>’) — misschien niet door Dickens uitgevonden, maar dan toch voor het eerst op zo grote schaal in een literaire tekst toegepast, en dus terecht naar zijn personage vernoemd. </p><p>Ik vraag me af of deze roman ook het begin was van een andere taalkundige trend. Het is een beetje onbenullige vraag, maar toch wil ik het nu weten: is dit ook de eerste roman met een titel van deze vorm, ‘The XXX Papers’? </p><p>Dat is nu immers een geijkte constructie die we vooral kennen van boektitels, met als beroemdste voorbeeld waarschijnlijk Henry James’ <i>The Aspern Papers</i>. (Het ligt toch niet <a href="https://franklekens.blogspot.com/search/label/James-project" target="_blank">alleen aan mij</a> dat ik daar als eerste aan denk?) </p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhB97PVih3B7dhDXpcoenhbxhYQFK2aivqIlpAUtGCMLXZFcMX9W6DPYMd2scOdf5otZf3D4h-YB2_i5PvL8S7BNif3VW7-ZXMOxn-fvUU-ZDIn_iOsGsFN6FbFm9K_tZbWoxxwm5_UWG8/s1000/Papers+Pickwick+Penguin.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1000" data-original-width="652" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhB97PVih3B7dhDXpcoenhbxhYQFK2aivqIlpAUtGCMLXZFcMX9W6DPYMd2scOdf5otZf3D4h-YB2_i5PvL8S7BNif3VW7-ZXMOxn-fvUU-ZDIn_iOsGsFN6FbFm9K_tZbWoxxwm5_UWG8/w261-h400/Papers+Pickwick+Penguin.jpg" width="261" /></a></div><br /><p>Maar als ik er even over nadenk, blijk ik niet eens zoveel andere boeken met zo’n titel te kennen. Ik kan er eigenlijk maar één bedenken: <i>The Rachel Papers</i>, de eerste roman van Martin Amis. En ja, uit een ver verleden duikt er nog eentje op: <i>The Valachi Papers</i>, een non-fictie boek waarin een spijtoptant uit de school klapt over de Amerikaanse maffia. Een soort Peter R. De Vries-boek uit de jaren 60. Toen heel succesvol, en het klinkt misschien heel spannend, maar het is doodsaai (ik heb het in mijn tienerjaren ooit doorgeworsteld) en inmiddels vergeten. Behalve misschien door liefhebbers van bloederige Charles Bronson-films.</p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhUVMBFF9vgCWtUE-xPxw7oo0jPq9ycP5A9YBgZA32NWXsWFfZEzzYZsMcAOE_E1_t8PviU_7DDGOqTn7pC6F5kNP8tLeNr13-j_kGU6I0wPOheo3iyi6gWA44nWg4oCpzuEKIQ-kBzZtM/s1170/Papers+Valachi+film.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1170" data-original-width="780" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhUVMBFF9vgCWtUE-xPxw7oo0jPq9ycP5A9YBgZA32NWXsWFfZEzzYZsMcAOE_E1_t8PviU_7DDGOqTn7pC6F5kNP8tLeNr13-j_kGU6I0wPOheo3iyi6gWA44nWg4oCpzuEKIQ-kBzZtM/w266-h400/Papers+Valachi+film.jpg" width="266" /></a></div><br /><p>Wel kan ik nog één andere titel bedenken die een doelbewuste variatie op dit patroon is, want de titel van Saul Bellows ‘The Gonzaga Manuscripts’ moet, gezien de inhoud van het verhaal, beslist bedoeld zijn als een verwijzing naar <i>The Aspern Papers</i>.</p><p>Of dat laatste voor het romandebuut van Martin Amis ook geldt, weet ik niet zeker, want dat heb ik nog niet gelezen. Maar <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/The_Rachel_Papers">de inhoudsbeschrijving op Wikipedia</a> doet me denken van niet.</p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhEI66tHyV2QSPMQ1MEjTbAGzbdcRnHYnBSzi7g_FXsJC_dFw-qUpw2ykQmroV4WPx0N-ewUDzU8vK4Sf2y97i50nkpFdfPDRuCJ1i8GiaLQNHZTNnSz66PQNwrfb0t4KHed1rJCF05bwo/s324/Papers+Rachel+hardback.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="324" data-original-width="224" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhEI66tHyV2QSPMQ1MEjTbAGzbdcRnHYnBSzi7g_FXsJC_dFw-qUpw2ykQmroV4WPx0N-ewUDzU8vK4Sf2y97i50nkpFdfPDRuCJ1i8GiaLQNHZTNnSz66PQNwrfb0t4KHed1rJCF05bwo/w276-h400/Papers+Rachel+hardback.jpg" width="276" /></a></div><br /><p>En al snel heb ik, geheel in lijn met de wet van de exponentiële vermeerdering van je problemen als gevolg van de beschikbaarheid van internet, twee problemen met ‘The XXX Papers’, of althans vragen:</p><p>Is <i>The Pickwick Papers</i> nou het eerste boek met een titel van deze vorm? Heeft Dickens daarmee een trend gezet? En hoeveel romans, novellen en verhalen hebben een titel in deze vorm? Is er ook een Nederlands voorbeeld van? (Maar dat zal wel niet, want... Zie verderop.)</p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEije23sG55YyQyZVZYWkLuB57I3kxIvCr1HrAK25xb9tjtl25AiYHnQJ1k2VsvqZKzcgl3HKo_ObMqU3lJ78cRvjH-09YxdeSNxuKziZJKBXgrIET3vQ1ykUmn9GqTL7tbvd0Y-CWLpHnA/s672/Papers+Aspern+Penguin.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="672" data-original-width="440" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEije23sG55YyQyZVZYWkLuB57I3kxIvCr1HrAK25xb9tjtl25AiYHnQJ1k2VsvqZKzcgl3HKo_ObMqU3lJ78cRvjH-09YxdeSNxuKziZJKBXgrIET3vQ1ykUmn9GqTL7tbvd0Y-CWLpHnA/w263-h400/Papers+Aspern+Penguin.jpg" width="263" /></a></div>
<p>En ten tweede: hoe kun je daarop in godsnaam zoeken met Google? Het is soms verdomd lastig zoeken als je zoekt naar iets dat vooral uit heel alledaagse woorden bestaat. Zoeken op ‘The * Papers’ tussen aanhalingstekens, eventueel in combinatie met ‘novel’, levert mij in ieder geval niet snel veel relevante treffers op. </p><p>Dat komt natuurlijk ook doordat ‘the xxx papers’ in het Engels een heel gewone manier is om naar alle nagelaten documenten (of geschriften of brieven) van een persoon of instantie te verwijzen. Bijvoorbeeld: ‘The Saul Bellow Papers at the University of Chicago represent the largest collection of Bellow’s personal papers in the world.’</p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhmDQqYQ9Fsqaw5Wn0lhBX-z24NTfjny3HxeNLM_UVmONSgSKRZ8PSqx2Eo1H5dsUODnnLxVamI5aaXSyLA5mspelwbaRCgJTQ27Gg6s2uCdMtqERu-BfUERCCgeXiyNBaROpEgTKYbMww/s1200/Papers+Pickwick+NL.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1200" data-original-width="715" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhmDQqYQ9Fsqaw5Wn0lhBX-z24NTfjny3HxeNLM_UVmONSgSKRZ8PSqx2Eo1H5dsUODnnLxVamI5aaXSyLA5mspelwbaRCgJTQ27Gg6s2uCdMtqERu-BfUERCCgeXiyNBaROpEgTKYbMww/w239-h400/Papers+Pickwick+NL.jpg" width="239" /></a></div><p>En ho, bij nader inzien blijk ik eigenlijk drie vragen te hebben, of problemen. Want: hoe <i>vertaal</i> je het? </p><p>Het lijkt zo simpel, maar het is in zijn beknoptheid eigenlijk een knap onvertaalbare frase; het lijkt me in ieder geval godsonmogelijk om het altijd op dezelfde manier te vertalen. Kijk alleen al naar die drie romantitels die ik dan toevallig ken: <i>The Pickwick Papers</i> is door Bomans vertaald als <i>De nagelaten papieren der Pickwick Club</i>. </p><p>Dat heeft hij niet helemaal uit zijn duim gezogen, want in de oorspronkelijke publicatie luidde de titel ook nog <i>The Posthumous Papers of the Pickwick Club</i> (binnen de roman en bij sommige illustraties al afgekort tot ‘The Pickwick Papers’, dus beide titels hebben geldigheid).</p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhGov8LMcL7KiXw3ka-xLsp71A8P0iDOWMLF4QmbmOEd93hB-kr1IvgMIJX8nO5R7BvrrML8egqh-QtwgvGlQwqFw_smAnhv_jex6VrFWa7Oli01rldRcdV6AMD-vVjU_WHtevjbD162Jw/s1000/Papers+Pickwick+original.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1000" data-original-width="616" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhGov8LMcL7KiXw3ka-xLsp71A8P0iDOWMLF4QmbmOEd93hB-kr1IvgMIJX8nO5R7BvrrML8egqh-QtwgvGlQwqFw_smAnhv_jex6VrFWa7Oli01rldRcdV6AMD-vVjU_WHtevjbD162Jw/w246-h400/Papers+Pickwick+original.jpg" width="246" /></a></div><br /><p><i>The Aspern Papers</i> van Henry James, tot nu toe <a href="https://franklekens.blogspot.com/2017/09/ren-je-rot.html" target="_blank">tweemaal in het Nederlands vertaald</a>, heette eerst <i>Een dichterlijke nalatenschap</i> (R. van Brakell Buys) en daarna <i>Brieven van een dode dichter </i>(Buddingh’). Op zich correcte titels, al vind ik het wel jammer dat in beide gevallen de naam Aspern weggelaten is en meteen geëxpliciteerd wordt dat het om een dichter gaat. Een dode nog wel liefst: blijkbaar vonden beide vertalers dat de frase ‘The XXX Papers’ automatisch de betekenis ‘postuum’ in zich droeg; en dat valt te betwisten.</p><p>Bovendien lijkt de bedoeling van James’ titel mij dat die vragen oproept: wie of wat is Aspern, en wat is er zo belangrijk aan die ‘papers’? Dus in mijn vertaling (volgend jaar misschien) kies ik liever voor zoiets als <i>De brieven van Aspern</i>. Een beetje saai, maar dichter bij de oorspronkelijke bedoeling.</p>
<p>Toch kom ook ik er dan niet omheen om die ‘papieren’ nader te specificeren. Om de een of andere reden werkt het in het Nederlands volgens mij niet goed om het zonder meer over ‘de papieren’ te hebben. Bomans kon dat doen vanwege die specificatie van ‘de nagelaten papieren’. Dan kan het weer wel. (Ik kan niet goed beredeneren waarom.) Maar ‘de papieren van Aspern’ of (lelijk anglicistisch) ‘de Aspern papieren’? Dat gaat hem, zoals dat tegenwoordig heet, niet worden. In ieder geval niet voor mij.</p>
<p>Kijk ook maar hoe <i>The Rachel Papers</i> is vertaald: ter gelegenheid van het verschijnen van zijn nieuwe boek <i>Uit de eerste hand</i> (<i>Inside Story</i>, vertaling Paul van der Lecq en Arthur Wevers) is ook zijn debuut <i>The Rachel Papers</i> opnieuw uitgebracht. Dat heet (in de vertaling van Ronald Jonkers) <i>Rachel. Een document.</i> En dat is inclusief twee punten.</p>
<p>Ik begrijp van Wikipedia dat de ‘papers’ in dit geval slaan op het dagboek van de verteller, die over de aantrekkelijke Rachel schrijft en fantaseert. Er moest dus iets anders worden verzonnen, want het zijn niet, bijvoorbeeld, ‘de brieven van Rachel’. En nee, ook niet ‘De Rachel-papieren’.</p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhikWwbbOrA3V7reofPwU5QTEiactxYcrMManiF0TOwyGzg0AXh_1ge46I0p1VsPEjpQLSTeHh4qqbBwr-CFDETWo-f7ZRnoD8geT7ir3qDJ_wgCMOx4yDvtJk55Mdhhzz4BRMNjbhHquY/s282/Papers+Rachel+pocket.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="282" data-original-width="179" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhikWwbbOrA3V7reofPwU5QTEiactxYcrMManiF0TOwyGzg0AXh_1ge46I0p1VsPEjpQLSTeHh4qqbBwr-CFDETWo-f7ZRnoD8geT7ir3qDJ_wgCMOx4yDvtJk55Mdhhzz4BRMNjbhHquY/w254-h400/Papers+Rachel+pocket.jpg" width="254" /></a></div><br /><p>Het geeft maar aan dat ‘The XXX Papers’ in het Engels een heel wendbare en suggestieve frase is (‘The Panama Papers’: dat klinkt toch al meteen als een spannende thriller?) waarvoor we in het Nederlands niet meteen een pasklare pakkende oplossing paraat hebben. Nou ja, ik althans niet.</p>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh1Ar2OXdqWuK3op3VPheDLKuaB28vAdAZuji08EfBbWtuDfmFZkYf6ov_9xADmb-dCh0De5Vb26okWjd6X9qnHlA7y4vld2KM2NbLSM1fClbMy6zabFqAJQZo9wBribVGN6ZEji8nA1XQ/s500/Papers+Pickwick+OUP.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="500" data-original-width="329" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh1Ar2OXdqWuK3op3VPheDLKuaB28vAdAZuji08EfBbWtuDfmFZkYf6ov_9xADmb-dCh0De5Vb26okWjd6X9qnHlA7y4vld2KM2NbLSM1fClbMy6zabFqAJQZo9wBribVGN6ZEji8nA1XQ/w264-h400/Papers+Pickwick+OUP.jpg" width="264" /></a></div><div><br /></div>En ik weet dus ook nog steeds niet of dit óók weer allemaal met Dickens is begonnen. Al denk ik zelf (maar dat zal wel aan mij liggen) dat Henry James eerder aan de bron staat van ‘The XXX Papers’ als suggestieve titel voor een spannende roman of onthulling. Want hoe uitgelaten, vermakelijk en opwindend <i>The Pickwick Papers</i> vaak ook is, spannend wordt het daar eigenlijk nooit.<div><div><br /></div></div>Frank Lekenshttp://www.blogger.com/profile/15166146188474460288noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-884040795812691812.post-50761414955649457642020-09-02T15:48:00.003+02:002020-09-06T15:55:26.163+02:00SamenwerkingElke maand een verhaal van James op dit blog? Ik denk dat het dit jaar niet meer elke maand gaat lukken, maar deze maand nog wel. Een heel kort verhaal ditmaal, ‘Samenwerking’ getiteld in mijn vertaling, met een voor James ongebruikelijk onderwerp: muziek.<br />
<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjk9ChgShZL_niqh-egmx22uYCyFx_TFST15mOWT_le1wVX3aExYGC-O2KtaFEAEHqTqx7Ux6ZnHPnp5b01bjvrLtrs_zXbnQyvk-8YXYmaf6u76txY2js3TZFH6vUquo5fbTp4T_XcOjc/s1600/Samenwerking+cover+zonder+de.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="841" data-original-width="625" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjk9ChgShZL_niqh-egmx22uYCyFx_TFST15mOWT_le1wVX3aExYGC-O2KtaFEAEHqTqx7Ux6ZnHPnp5b01bjvrLtrs_zXbnQyvk-8YXYmaf6u76txY2js3TZFH6vUquo5fbTp4T_XcOjc/s400/Samenwerking+cover+zonder+de.jpg" width="296" /></a></div>
<br />
Voor de titel van dit verhaal, ‘Collaboration’, heb ik geen volledig bevredigende vertaling kunnen bedenken. Het Engelse <i>collaboration</i> kan immers zowel gewoon op ‘samenwerking’ als op het veel negatiever geladen ‘collaboratie’ slaan<i>.</i> De neutrale betekenis is doorgaans primair, zoals ook hier. Maar dat die neutrale of zelfs lovenswaardige artistieke samenwerking van de Duitse componist en de Franse tekstdichter door de verloofde van die laatste, en zeker door zijn schoonmoeder in spe, als collaboratie en landverraad wordt ervaren, kan in het Engels dus wel, maar in het Nederlands helaas niet tot uitdrukking worden gebracht in de titel zonder de neutrale betekenis ervan te verliezen.<br />
<span style="text-indent: 36pt;"><br /></span>
<span style="text-indent: 36pt;">Binnen het oeuvre van James onderscheidt dit verhaal zich doordat er een hoofdrol in weggelegd is voor een musicus; James had weinig affiniteit met muziek en schreef er zelden over. Daarbij (of daardoor?) is het ook een van zijn allerkortste verhalen. Die beknoptheid lag James blijkbaar niet zo, want de opzet blijft wat schematisch—het is uiteindelijk meer een schets dan een verhaal. Dat de sympathie van James daarbij eerder uitgaat naar de artistieke romance van de twee kunstbroeders dan naar de verontwaardigde Franse verloofde en haar nog veel geduchtere moeder, lijdt weinig twijfel.</span><br />
<br />
In al zijn eenvoud en beknoptheid is dit verhaal als aanklacht tegen bekrompen patriottisme helaas nog onverminderd relevant. Sommige strapatsen van bepaalde dwaallichten op het hedendaagse politieke toneel zouden je bijna anders doen denken, maar net als Heidenmauer denk ik dat <i>oprechte</i> liefde voor de letteren (van Malaparte tot Houellebecq) en voor de muziek van Chopin, Saint-Saëns en Schumann zich toch slecht verdraagt met de bekrompenheid van politiek nationalisme.<br />
<br />
<h4>
Download</h4>
‘Collaboration’ stond in 1892 in <i>The English Illustrated Magazine</i> en verscheen voor het eerst in boekvorm in <i>The Private Life and other stories</i> (1893). Die eerste boekuitgave, waarvan de Amerikaanse editie beschikbaar is op <a href="https://en.wikisource.org/wiki/The_Wheel_of_Time,_Collaboration,_Owen_Wingrave">Wikisource</a>, levert de brontekst voor deze vertaling.<br />
<br />
De omslagillustratie is het schilderij <i><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Oyens_d_Souvenir_d%27atelier_1878.jpg">Souvenir d’atelier</a></i> (1878) van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/David_Oyens">David Oyens</a> (1842-1902).<br />
<br />
<i>Samenwerking</i> is hier te downloaden <a href="https://fmlekens.home.xs4all.nl/downloads/kerst/JamesSamenwerking.epub">als epub</a>, <a href="https://fmlekens.home.xs4all.nl/downloads/kerst/JamesSamenwerking.mobi">Kindle-bestand</a> (mobi) of <a href="https://fmlekens.home.xs4all.nl/downloads/kerst/JamesSamenwerking.docx">Word-bestand</a>. Ook te koop bij <a href="https://www.kobo.com/nl/en/ebook/samenwerking">Kobo</a> en <a href="https://www.bol.com/nl/p/samenwerking/9300000009542499/">Bol.com</a>.<br />
<br />
Ik heb me voorgenomen om dit jaar elke maand een verhaal van Henry James in vertaling online te zetten. Dit is het negende verhaal in die reeks. Alle verhalen zijn op dit blog bij elkaar te vinden onder het label <a href="https://franklekens.blogspot.com/search/label/James-project">James-project</a>.<br />
<br />
<a href="https://fmlekens.home.xs4all.nl/vertalingen/jamesbiblio.htm">Klik hier</a> voor een overzicht van alle mij bekende Nederlandse vertalingen van James’ werk, <a href="https://fmlekens.home.xs4all.nl/vertalingen/index.htm#james">en hier</a> voor een overzicht van mijn eigen online beschikbare vertalingen.Frank Lekenshttp://www.blogger.com/profile/15166146188474460288noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-884040795812691812.post-87908774815084762802020-08-02T21:20:00.001+02:002020-08-02T21:20:51.639+02:00De leugenaarElke maand een verhaal van Henry James op dit blog—maar niet elke keer een vertaling van mezelf. In deze vakantiemaand presenteer ik een contemporaine vertaling van ‘The Liar’. Deze anonieme vertaling stond in 1890 in drie afleveringen in het Nederlandse blad <i>De huisvriend</i>. De tekst is, verspreid over verschillende pagina’s, ook <a href="https://www.dbnl.org/auteurs/auteur.php?id=jame008">op DBNL</a> te vinden. Ik bied het verhaal hier in één bestand als e-boek aan.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhv6lOvmkeFcYRHWBz5Okpdf8fTnktM3yoJwD7ZNrUoaju8-D9V-P_9QYNTdAq9XWa4fpo7klYknmA_R7Pa1rbfKJCY2tp1TpGr-1jUGpHeL9SiqN2zcWTsX1i2QKf7r5FMHeU1I16OAR0/s1600/Leugenaar+Oyens+1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="925" data-original-width="805" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhv6lOvmkeFcYRHWBz5Okpdf8fTnktM3yoJwD7ZNrUoaju8-D9V-P_9QYNTdAq9XWa4fpo7klYknmA_R7Pa1rbfKJCY2tp1TpGr-1jUGpHeL9SiqN2zcWTsX1i2QKf7r5FMHeU1I16OAR0/s400/Leugenaar+Oyens+1.jpg" width="347" /></a></div>
<br />
‘The Liar’ is een vrij bekend verhaal binnen de Engelse letterkunde, ik geloof dat ik het al kende voordat ik het ooit gelezen had. Het wordt namelijk uitgebreid besproken in het hoofdstuk over ‘de onbetrouwbare verteller’ van Wayne Booth’s klassieke Amerikaanse studie over verteltechnieken, <i>The Rhetoric of Fiction</i>.<br />
<br />
Dat je soms vraagtekens kunt zetten bij de betrouwbaarheid van James’ vertellers, is genoegzaam bekend. Het beroemdste voorbeeld is natuurlijk de gouvernante die aan het woord is in <i>The Turn of the Screw</i>. Dat werd aanvankelijk vooral gelezen als het verhaal over twee kinderen die bezeten zijn door de kwade geest van hun vorige gouvernante en haar minnaar. Met de opkomst van close reading in de letterkunde en Freudiaanse symboolduiding in de bredere cultuur werden er sinds begin vorige eeuw allengs meer twijfels gezet bij het relaas van de gouvernante: was zij zelf geen hysterica, die haar onderdrukte seksuele verlangens of frustraties projecteerde op twee onschuldige kinderen en ze zo de dood in joeg?<br />
<br />
Dat soort vragen rijzen wel vaker als James een verhaal in de eerste persoon schrijft. Een vergelijkbare dubbelzinnigheid zie ik bijvoorbeeld in het spookverhaal ‘Sir Edmund Orme’, dat ik <a href="https://franklekens.blogspot.com/2020/07/sir-edmund-orme.html">hier eerder plaatste</a>.<br />
<br />
Ook ‘The Liar’ is volgens Booth zo’n verhaal dat zich leent voor een dubbele lezing. In eerste instantie lijkt het misschien alsof de schilder-verteller zowel in zijn verhaal als op doek gewoon het ontluisterende portret schildert van de aartsleugenaar die getrouwd is met de vrouw waarop hij zelf ooit verliefd was (en eigenlijk nog steeds is). Maar als je het verhaal nog eens leest, zeker met de uitleg van Booth in het hoofd, dan kun je er haast niet meer onderuit: misschien is dit eerder een zelfportret, en is de grootste hypocriet en leugenaar in dit verhaal eigenlijk die schilder zelf.<br />
<br />
Het lijkt me typerend voor Booth, een intelligent maar ook wat behoudend criticus met een sterke ethische inslag, dat hij in dit geval niet goed kan leven met die dubbelzinnigheid. Hij staat in zijn boek uitgebreid stil bij dit verhaal omdat hij betwijfelt of deze ambivalentie artistiek geslaagd is. Aangezien de onbetrouwbaarheid van de verteller in ‘The Liar’ bijna een eeuw lang door niemand lijkt te zijn opgemerkt, concludeert hij, is het verhaal eigenlijk mislukt. Want de scherpzinnige maar vrij rechtlijnige Booth vindt dat je moet kiezen: of de leugenachtige echtgenoot is moreel verwerpelijk (zoals lezers decennia hebben gedacht), of de glurende schilder (zoals zich nu bijna onontkoombaar opdringt).<br />
<br />
Dienen beide mogelijkheden zich even sterk aan, dan is het voor Booth van tweeën één: ofwel James laat de onbetrouwbaarheid van die verteller onvoldoende uit de verf komen, zodat lezers het vaak niet door hebben; of James wilde ons helemaal geen onbetrouwbare verteller voorschotelen, maar was zich niet bewust van de dubbelzinnigheden in zijn verhaal die latere lezers toch die kant op duwen. In beide gevallen is het James die tekortschiet.<br />
<br />
Dat is natuurlijk mogelijk. Zelf zou ik James niet te snel onderschatten, en ga ik er maar vanuit dat de dubbelzinnigheid in het verhaal, die dubieuze betrouwbaarheid van de verteller, er wel degelijk met opzet in geschreven is.<br />
<br />
Maar de analyse die Booth in het verhaal geeft, en die ik hier natuurlijk vrij plat samenvat, wijst wel op een spanningsveld waar je bij het lezen van James vaak mee te maken hebt: in hoeverre is er sprake van vaagheid of doelbewuste meerduidigheid? Of van een historische afstand waardoor wij niet meer precies kunnen weten hoe de tekst bedoeld was? In hoeverre bevatten bepaalde zinswendingen (ook bijvoorbeeld in ‘<a href="https://franklekens.blogspot.com/2020/01/de-figuur-in-het-tapijt.html">De figuur in het tapijt</a>’ of <i>The Aspern Papers</i>) ironische seksuele dubbelzinnigheden voor de goede verstaander, en in hoeverre zijn het slechts onbedoelde schunnigheden die voortkomen uit James’ idiosyncratische taalgebruik of de verschillen tussen het Engels van nu en toen (een tijd immers waarin ‘ejaculate’ nog een volkomen onschuldige betekenis had)? Lezen we James met een al te post-Freudiaanse blik—of schreef James juist met een sensibiliteit die de inzichten van Freud al voorvoelde voordat de Weense psychiater ze te boek had gesteld?<br />
<br />
De lezer mag er zelf over oordelen, ook met deze oude vertaling. Voor een moderne vertaling ontbeer ik nu de tijd.<br />
<div>
<br /></div>
<h4>
Download</h4>
‘The Liar’ verscheen voor het eerst in <i>The Century Magazine</i> in de zomer van 1888, en werd een jaar later voor het eerst in boekvorm gebundeld in <i>A London Life.</i> De tekst van de Amerikaanse editie daarvan staat op <a href="https://en.wikisource.org/wiki/A_London_Life,_The_Patagonia,_The_Liar,_Mrs._Temperly_(1_volume,_American_issue,_London_%26_New_York:_Macmillan_%26_Co.,_1889)">Wikisource</a>.<br />
<br />
Deze contemporaine en anonieme vertaling verscheen in 1890 in Nederland in het maandblad <a href="https://www.dbnl.org/tekst/_hui002189001_01/"><i>De huisvriend</i></a><i> </i>(1880-1905). De Nederlandse vertaling is ook te lezen op DBNL, maar dan verdeeld over drie afleveringen op verschillende webpagina’s. (Klik hier voor aflevering <a href="https://www.dbnl.org/tekst/_hui002189001_01/_hui002189001_01_0158.php">1</a>, <a href="https://www.dbnl.org/tekst/_hui002189001_01/_hui002189001_01_0167.php">2</a> en <a href="https://www.dbnl.org/tekst/_hui002189001_01/_hui002189001_01_0171.php">3</a>.) Voor deze download heb ik de tekst van DBNL gekopieerd, samengevoegd tot één bestand, licht geredigeerd en voorzien van enkele voetnoten met achtergrondinformatie en commentaar op één opvallende (en ongelukkige) vertaalkeuze.<br />
<br />
‘De leugenaar’ is hier te downloaden <a href="https://fmlekens.home.xs4all.nl/downloads/kerst/JamesLeugenaar.epub">als epub</a>, <a href="https://fmlekens.home.xs4all.nl/downloads/kerst/JamesLeugenaar.mobi">Kindle-bestand</a> (mobi) of <a href="https://fmlekens.home.xs4all.nl/downloads/kerst/JamesLeugenaar.docx">Word-bestand</a>.<br />
<br />
Ik heb me voorgenomen om dit jaar elke maand een verhaal van Henry James in vertaling online te zetten. Dit is het achtste verhaal in die reeks (en deo volente het enige dat ik niet zelf heb vertaald). Alle verhalen zijn op dit blog bij elkaar te vinden onder het label <a href="https://franklekens.blogspot.com/search/label/James-project">James-project</a>.<br />
<br />
<a href="https://fmlekens.home.xs4all.nl/vertalingen/jamesbiblio.htm">Klik hier</a> voor een overzicht van alle mij bekende Nederlandse vertalingen van James’ werk, <a href="https://fmlekens.home.xs4all.nl/vertalingen/index.htm#james">en hier</a> voor een overzicht van mijn eigen online beschikbare vertalingen.Frank Lekenshttp://www.blogger.com/profile/15166146188474460288noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-884040795812691812.post-54347675328435295912020-07-07T10:18:00.001+02:002022-01-18T19:54:26.322+01:00Sir Edmund OrmeAls nieuwe vertaling deze maand een verhaal van Henry James dat het oude boekenkatern van <i>de Volkskrant</i> in herinnering roept: ‘Sir Edmund Orme’.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhyCCrNnMs62bFXeRnpBCZ0VZMVoIJvV3xAdMCUMlFFOE_jZZw_bcrgiScQmua3U9DtGn_dSu0ceFpeJ41bZBQBuDylA8JK-xTofQnz3Td8QhpihBDOdBORcYrNWIgYmBiWIGaBbQHFmPQ/s1600/JamesCoverOrme.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="992" data-original-width="810" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhyCCrNnMs62bFXeRnpBCZ0VZMVoIJvV3xAdMCUMlFFOE_jZZw_bcrgiScQmua3U9DtGn_dSu0ceFpeJ41bZBQBuDylA8JK-xTofQnz3Td8QhpihBDOdBORcYrNWIgYmBiWIGaBbQHFmPQ/s400/JamesCoverOrme.jpg" width="326" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<br />
Net als ‘<a href="https://franklekens.blogspot.com/2020/06/owen-wingrave.html">Owen Wingrave</a>’ van vorige maand is dit een spookverhaal—een populair genre in de negentiende eeuw, dat ook door serieuze schrijvers werd beoefend. (Ook <a href="https://franklekens.blogspot.com/2020/04/de-verdorde-arm.html">het beste verhaal</a> van Thomas Hardy is een spookverhaal.)<br />
<br />
Net als in James’ beroemdste verhaal in dit genre, <i>The Turn of the Screw</i>, lijken de bovennatuurlijke verschijnselen hier voort te komen uit een vorm van seksuele repressie. En net zoals in die befaamde novelle is de strekking van het verhaal vrij dubbelzinnig: wordt de door een spookverschijning achtervolgde vrouw door de verteller van die bezoeking gered? Of wordt door hem juist haar duistere lot voorgoed bezegeld?<br />
<br />
Wie in het slot nog een sprankje hoop meent te ontwaren, herleze immers het begin van het verhaal, waar het grimmige vervolg van hun hele romance al is aangestipt. Bij herlezing van het vervolg valt dan op hoezeer in het hele verhaal steeds sprake is van milde vormen van dwang. Zodat wellicht de vraag rijst waartoe je als vrouw in de victoriaanse tijd beter veroordeeld kon zijn: tot een lauw huwelijk of tot levenslange achtervolging door een spookverschijning.<br />
<br />
<h4>
Download</h4>
‘Sir Edmund Orme’ verscheen in 1891 in het kerstnummer van het blad <i>Black and White</i> en werd in 1892 opgenomen in <i>The Lesson of the Master and Other Stories</i>. Daarna werd nog een herziene versie van het verhaal opgenomen in deel 17 van de New York Edition (1907-1909). De brontekst voor deze vertaling is de eerste boekuitgave, beschikbaar op <a href="https://en.wikisource.org/wiki/The_Lesson_of_the_Master,_The_Marriages,_The_Pupil,_Brooksmith,_The_Solution,_Sir_Edmund_Orme_(New_York_%26_London:_Macmillan_%26_Co.,_1892)">Wikisource</a>.<br />
<br />
De omslagillustratie is een uitsnede uit <a href="http://www.the-athenaeum.org/art/detail.php?ID=90066">een decorontwerp</a> (1906) van Edvard Munch (1863-1944) voor een opvoering van <i>Spoken</i> (1881) van Henrik Ibsen.<br />
<br />
‘Sir Edmund Orme’ is te koop <a href="https://www.kobo.com/nl/en/ebook/sir-edmund-orme-6">bij Kobo</a> en <a href="https://www.bol.com/nl/p/sir-edmund-orme/9300000005797313/">Bol.com</a>.<br />
<br />
Ik heb me voorgenomen om dit jaar elke maand een verhaal van Henry James in vertaling online te zetten. Dit is het zevende verhaal in die reeks. Alle verhalen zijn op dit blog bij elkaar te vinden onder het label <a href="https://franklekens.blogspot.com/search/label/James-project">James-project</a>.<br />
<br />
<a href="https://fmlekens.home.xs4all.nl/vertalingen/jamesbiblio.htm">Klik hier</a> voor een overzicht van alle mij bekende Nederlandse vertalingen van James’ werk, <a href="https://fmlekens.home.xs4all.nl/vertalingen/index.htm#james">en hier</a> voor een overzicht van mijn eigen online beschikbare vertalingen.Frank Lekenshttp://www.blogger.com/profile/15166146188474460288noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-884040795812691812.post-50060573988012230592020-06-01T08:57:00.001+02:002022-01-18T19:54:40.529+01:00Owen WingraveEen nieuwe maand, een nieuwe James-vertaling. Ditmaal ‘Owen Wingrave’, dat twee dingen gemeen heeft met een van James’ beroemdste werken, <i>The Turn of the Screw</i>: het zijn allebei spookverhalen, en Benjamin Britten heeft van allebei een opera gemaakt.<br />
<br />
Daar houden de overeenkomsten dan ook op, want dit veel kortere verhaal is vooral een parabel over militarisme en de knellende kracht van conventies die mensen verhinderen zichzelf te zijn.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgnSciSot8QoomAo6U3xZtAzRHX_lwyVawGVqbU7_HOO-2rEQ2Z6xiuHRfhLpTOuCyZolN6VDlxRo9hOkvxxBj1BUK50y5auhSSB0xLiwew9mAkl0S1NdnAC-rfKk2qOgLVUoo4-OiuAzs/s1600/Owen+Wingrave+cover+5.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1158" data-original-width="836" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgnSciSot8QoomAo6U3xZtAzRHX_lwyVawGVqbU7_HOO-2rEQ2Z6xiuHRfhLpTOuCyZolN6VDlxRo9hOkvxxBj1BUK50y5auhSSB0xLiwew9mAkl0S1NdnAC-rfKk2qOgLVUoo4-OiuAzs/s400/Owen+Wingrave+cover+5.jpg" width="288" /></a></div>
<br />
Je kunt het ook simpeler opvatten: als een vurig pleidooi tegen militarisme, of zelfs tegen oorlog in het algemeen. Nu denk ik niet dat James een pacifist was, en zeker niet zo’n militante als Owen Wingrave in zijn verhaal. Maar antimilitaristisch is het verhaal natuurlijk wel, en dat zal de reden zijn geweest dat Benjamin Britten hiervan—in de tijd van de Vietnamoorlog—een tv-opera maakte.<br />
<br />
Die opera is in 2015 opgevoerd door het Nederlandse Opera Trionfo, in een regie van Florian Visser en met een schitterend decor van Gary McCann. Er zijn nog foto’s van te zien <a href="http://www.garymccann.com/owen-wingrave">op de site</a> van die laatste, maar die kunnen slechts een flauwe indruk geven van hoe mooi en beklemmend deze hele enscenering was.<br />
<br />
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEguBMI_04URjWSZIL6Holytp5oGyd3RDbRkhXAODG6gCp2WQQbGFLNY_iLQA0Kc1K_Yr6wqZta-hlfvVYXdwhdt9AV9-69QCt3RH8xaaOrl9v2e4pQ0OQzjpxfaQ5SJPLfvPl2E4nSQ0d0/s1600/wingrave.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" data-original-height="1200" data-original-width="1531" height="312" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEguBMI_04URjWSZIL6Holytp5oGyd3RDbRkhXAODG6gCp2WQQbGFLNY_iLQA0Kc1K_Yr6wqZta-hlfvVYXdwhdt9AV9-69QCt3RH8xaaOrl9v2e4pQ0OQzjpxfaQ5SJPLfvPl2E4nSQ0d0/s400/wingrave.jpg" width="400" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">toneelontwerp voor <i>Owen Wingrave</i> van Gary McCann;<br />
<a href="http://www.garymccann.com/owen-wingrave/">zie zijn site</a> voor meer</td></tr>
</tbody></table>
Ik heb die opera gezien in Amersfoort en hoewel ik ‘Owen Wingrave’ weleens gelezen had, voelde de opera weer een beetje als een eerste kennismaking met het verhaal. Het was in ieder geval die voorstelling die me ertoe bracht om ook aan dit verhaal (tot dan toe niet een van mijn favorieten) een vertaalpoging te wagen. Al het heeft nog wel even geduurd voordat ik eraan begon, en daarna nog een jaar of drie voordat ik een versie had die ik een beetje te pruimen vond. Hier is het voorlopige eindresultaat.<br />
<br />
<h4>
Download</h4>
‘Owen Wingrave’ stond in 1892 in het tijdschrift <i>The Graphic</i> en verscheen daarna in boekvorm in <i>The Private Life and other stories</i> (1893). Die eerste boekuitgave, waarvan de Amerikaanse editie beschikbaar is op <a href="https://en.wikisource.org/wiki/The_Wheel_of_Time,_Collaboration,_Owen_Wingrave">Wikisource</a>, is de brontekst voor deze vertaling.<br />
<br />
De omslagillustratie is een uitsnede uit <i><a href="https://artuk.org/discover/artworks/view-of-the-long-gallery-at-aston-hall-34522">View of the Long Gallery at Aston Hall</a></i> (ca. 1870-1880) van Cecilia C. Foster.<br />
<br />
<i>Owen Wingrave</i> is te koop <a href="https://www.kobo.com/nl/en/ebook/owen-wingrave-6">bij Kobo</a> en <a href="https://www.bol.com/nl/p/owen-wingrave/9300000003021846/">Bol.com</a>.<br />
<br />
Ik heb me voorgenomen om dit jaar elke maand een verhaal van Henry James in vertaling online te zetten. Dit is het zesde verhaal in die reeks. Alle verhalen zijn op dit blog bij elkaar te vinden onder het label <a href="https://franklekens.blogspot.com/search/label/James-project">James-project</a>.<br />
<br />
<a href="https://fmlekens.home.xs4all.nl/vertalingen/jamesbiblio.htm">Klik hier</a> voor een overzicht van alle mij bekende Nederlandse vertalingen van James’ werk, <a href="https://fmlekens.home.xs4all.nl/vertalingen/index.htm#james">en hier</a> voor een overzicht van mijn eigen online beschikbare vertalingen.Frank Lekenshttp://www.blogger.com/profile/15166146188474460288noreply@blogger.com0