Venice interior

Bron: The Met

Ik kan het me niet goed voorstellen. Je hebt veel geld, je leeft op stand in Venetië, waar een populaire schilder dit portret van je maakt in je opulente interieur, met zoon en schoondochter op de achtergrond, en hij wil jullie dat schilderij schenken. En dan zeg je: Nee, dit staat me niet aan, hou het zelf maar.

Wie wil zo’n schilderij nou niet in huis? Hooguit als je er geen plek voor hebt. Maar dat lijkt bij dit echtpaar geen probleem...

Toch overkwam dit John Singer Sargent, societyschilder, tijdgenoot en kennis van Henry James (die het betreffende echtpaar Curtis ook goed kende), en na de oorlog postuum hofleverancier van mooie coverplaatjes voor klassieke romans. Zo blijk ik een uitsnede van dit schilderij al dertig jaar te kennen als het omslag van een Penguin-uitgave van Ford Maddox Ford’s The Good Soldier (een boek dat wel weer eens mag worden vertaald, maar dat terzijde).

Maar de rest van het schilderij kende ik nog niet, evenmin als deze anekdote, die ik tegenkwam in Michael Gorra’s ‘biografie’ van een roman: Portrait of a Novel: Henry James and the Making of an American Masterpiece.

Dat is overigens een geweldig boek. Het klinkt als een saai idee: een heel boek, een vrij dik boek zelfs, over één enkele roman, The Portrait of a Lady. Maar die roman is er interessant genoeg voor en Gorra heeft er veel behartenswaardigs over te vertellen. Hij laat zich hier kennen als een voorbeeldig literair criticus: scherpzinnig, voelbaar betrokken bij zijn onderwerp, goed op de hoogte van wat daarover al geschreven is, goed ingevoerd in de historische context. En ongetwijfeld ook wel op de hoogte van, maar zichzelf nooit verliezend in academisch jargon: zijn proza is steeds precies én helder. Een ideale gids voor het werk van James.

Ook bij dit schilderij geeft hij blijk van een scherpe blik. Henry James vond het onbegrijpelijk dat het rijke echtpaar dit werk niet wilde hebben. Gorra schrijft:

Yet perhaps Mrs. Curtis’s eye was better than James knew, and she had seen an implicit criticism in Sargent’s rendering of the richly furnished chamber, a suggestion that their lives were not as large as their rooms.

Tja, zou kunnen. Wat ik vooral zie, is die aantrekkelijke schilderstijl. Dat typisch eind-negentiende-eeuwse, door het impressionisme wel beïnvloede maar niet beperkte, vlotte en losse realisme, dat aantrekkelijke plaatjes oplevert die uitgevers al decennia lang graag als boekomslag gebruiken. Natuurlijk, Sargent heeft niet de statuur van tijdgenoten als Monet of Renoir en was geen vernieuwer als Van Gogh of Matisse. Hij is eerder te vergelijken met zijn bijna exacte tijdgenoot Breitner, wiens stijl me wel een beetje aan die van Sargent doet denken. Ergens is deze kunst wellicht wat te gemakkelijk, behaagziek misschien zelfs (al wist Sargent het echtpaar Curtis dus niet te behagen). Het is kunst die terugkijkt, niet vooruit. Maar dat terugkijken deed hij wel heel mooi!

Gorra omschrijft het in zijn boek als volgt, en trekt dan meteen een vergelijking met Henry James – met wie Sargent wel vaker in één adem wordt genoemd, maar dan alsof ze elkaars evenknie waren; daar is Gorra het niet mee eens:

Sargent is a great painter, but his work isn’t an event in the history of his medium; he concludes a period but doesn’t begin the next one. James does. In other ways, though, they do seem similar, and not only in crude biographical terms as expatriate bachelors from monied families. Each had an acute sense of the artistic past on which he drew. Each was conscious that he both depicted and appealed to a rarefied audience, and in consequence longed for a large popular or public success; while in chasing that success each of them spent years on mistakes. James’s 1890s fascination with the theater finds its match in the dead end of the painter’s religious murals for the Boston Public Library, a grandly inert attempt to revive the spirit if not the technique of Renaissance fresco.

James’ verhalen, hoe ‘ouderwets’ negentiende-eeuws ze op het eerste gezicht misschien ook aandoen, kijken wel degelijk vooruit: ze kondigen het modernisme in feite al aan, of bereiden het voor. Sargents schilderkunst kijkt terug, James’ oeuvre wijst vooruit.

Daarin vonden ze elkaar dus niet. Wel schilderde Sargent in 1916 – toen James zijn ‘years of mistakes’ al lang achter zich had gelaten – nog een van de beroemdste portretten die er van James zijn gemaakt. Dat is bij mijn weten nooit terechtgekomen op het omslag van een roman, maar wel op dat van menig James-biografie. (En het was in 1914 slachtoffer van een terreuraanslag door een dolgedraaide feministe!)

bron: National Portrait Gallery