De heldendaden van Brigadier Gerard

Hier is een nieuw gratis e-boekje. De downloadlinks staan onder aan dit bericht.

Op 3 augustus 1895 werd in Het nieuws van den dag de verschijning van De heldendaden van brigadier Gerard  als volgt aangekondigd:

A. Conan Doyle. De heldendaden van brigadier Gerard. Naar het Eng. door J. van Witzenburg. 1e afl. (compleet in 6 afl. 8° van 2 vel, met vele illustr.) Amsterdam, Wilms en Co.

De eerste Nederlandse boekuitgave van Arthur Conan Doyle’s verhalen over deze huzaar in dienst van Napoleon verscheen dus in afleveringen. Dat was in de negentiende eeuw blijkbaar niet ongebruikelijk, getuige bijvoorbeeld deze uitgeversannonce uit 1879 in het Nieuwsblad voor den boekhandel, over het retourneren van onverkochte boeken:

Wij verzoeken dringend de Emballage-Cartons per le couvert terug te zenden, daar wij die voor de verpakking van Afl. 2 noodig hebben. Tevens gelieve men ons geen Ex. in Afleveringen terug te zenden, met verzoek die te bewaren tot dat het werk compleet is, en dan gebonden te retourneeren, om reden wij ons niet met het binden kunnen belasten. Zoodra mogelijk zullen wij een boekbinderij aanwijzen, waar de Ex. tegen vasten prijs in den band kunnen worden gezet.

Nu zou publicatie in dit geval ook niet anders dan in afleveringen hebben gekund: het laatste van de zeven verhalen in deze Nederlandse boekuitgave zou in Engeland pas in december 1895 in een tijdschrift verschijnen. En de Engelse boekuitgave (die overigens acht verhalen telde) verscheen pas in februari 1896, toen de laatste Nederlandse afleveringen nog moesten verschijnen.

Aflevering 4 en 5 werden in Algemeen Handelsblad op 5 maart 1896 als volgt omschreven:

Nieuwe uitgaven. Van De Heldendaden van Brigadier Gerard, naar het Engelsch van A. Conan Doyle door J. van Witzenburg is bij de uitgevers Wilms & Co. alhier aflevering 4/5 verschenen, waarmede het boek compleet is. Het is, zooals wij verwacht hadden, een boeiend avontuurlijk boek gebleven, dat ook nog al aardig geïllustreerd is.

Van dat boeiend avontuurlijke boek bied ik hier de gedigitaliseerde versie aan. Omwille van de bestandsomvang heb ik de nogal aardige illustraties uit het e-boek weggelaten; een kleine keuze daaruit is opgenomen in dit blogbericht en mijn eerdere bericht over deze vertaling. Wie alle illustraties wil bekijken, kan een fraaie scan van de eerste Engelse uitgave vinden op archive.org, en ze staan ook op een aan Conan Doyle gewijde site.

Wie was Van Witzenburg?

Gezien de publicatiedatum leek het me waarschijnlijk dat op deze tekst geen auteursrecht meer rust, maar absolute zekerheid daarover had ik niet meteen. Toen ik dit e-boek ook via Amazon probeerde aan te bieden, werd ik echter gedwongen me er wat verder in te verdiepen: Amazon wilde per se een sterfdatum hebben. Het bleek nog lastig om er vanuit mijn leunstoel achter te komen wie deze Van Witzenburg was, laat staan wanneer hij is gestorven: op internet is weinig over hem te vinden. In de online catalogus van de Koninklijke Bibliotheek komt zijn naam helemaal niet voor. (Wat dus ook kan betekenen dat deze vertaling en enkele hieronder nog genoemde vertalingen daar niet te vinden zijn – en misschien wel nergens!)

Wel is op internet te zien dat J. van Witzenburg in dezelfde periode meer vertalingen heeft gemaakt, bijvoorbeeld van Edouard Simons biografie van Frederik III van Pruisen, die in 1888 in de Groene Amsterdammer werd gerecenseerd. Op DBNL vind ik verder een verwijzing naar een in 1898 verschenen vertaling van Het Christus-visioen. Roman van het einde der eeuw van Max Kretser.

Blijkbaar vertaalde Van Witzenburg dus uit het Frans, het Duits én het Engels. De laatstgenoemde roman verscheen net als de Brigadier Gerard-vertaling bij de Amsterdamse uitgever Wilms & Co, evenals enkele andere titels die op Van Witzenburgs naam staan in ‘Brinkman’s catalogus van Boeken, Plaat- en Kaartwerken die sedert 1891 tot en met 1900 zijn verschenen of herdrukt’. Volgens dat register (te raadplegen op DBNL) verschenen er bij Wilms & Co. van zijn hand vertalingen van De refugié’s. Een verhaal uit twee werelden (1893) van Arthur Conan Doyle en Uit de herinneringen van een geneesheer (1896) van L. T. Meade, en bij de Utrechtse uitgever Honing De geschiedenis van een verloren Napoleon (1896) van Gilbert Parker. 

Tot slot wordt daar zijn vertaling vermeld van Het koninkrijk Gods is binnen in u van Tolstoj (gemaakt naar de Franse vertaling). Die titel biedt een verder aanknopingspunt om zijn identiteit te achterhalen. In een op internet beschikbare doctoraalscriptie over Nederlandse christen-anarchisten van Herman André de Raaij uit 1989 staat in de bibliografie bij deze titel namelijk: ‘Naar de oorspronkelijke uitgave bewerkt door J. van Witzenburg, predikant te Zaandam.’ (Mijn nadruk.)

Dan is het vast ook geen toeval dat een van de weinige Google-treffers op de naam ‘J. van Witzenburg’ een krantenbericht in Het Geheugen van Nederland is over een dominee Van Witzenburg te Zaandam die daar in 1906 zijn vijftigjarig jubileum als predikant vierde. 

Is dit hem dan?
bron: Geheugen van Nederland

Als dit de vertaler is, en dat moet toch haast wel, dan zou het fysiek schier onmogelijk zijn dat op deze tekst nog auteursrecht rust. (Voor wie het niet weet: de grens is 70 jaar na het overlijden van de rechthebbende; dus alleen als de vertaler pas na 1949 is overleden, kan op een vertaling nog auteursrecht rusten.)

Maar omdat Amazon er zo over doorzeurde (zelfs gezeur kan zo soms nut hebben), heb ik toch nog wat verder gezocht, en uiteindelijk een aannemelijke sterfdatum gevonden in De Waarheidsvriend (‘het officiële orgaan van de Gereformeerde Bond in de Protestantse Kerk in Nederland’), digitaal beschikbaar via Digibron:

“— In 1919 zijn overleden de volgende predikanten der N. H. Kerk:
[...] Ds. J. van Witzenburg Azn., em. pred. te Zaandam.”

Een geboortedatum heb ik nog niet. Maar die moet, gezien dat jubileum (op welke leeftijd begon je destijds als predikant?) in de jaren dertig van de negentiende eeuw hebben gelegen.

Download

De heldendaden van Brigadier Gerard is hier te downloaden als Word-bestand, als epub-bestand (voor de meeste e-readers) en als mobi-bestand (voor de Kindle). 

Het is ook (gratis!) als epub te downloaden bij Kobo en Bol.com, en als Kindle-bestand bij Amazon (voor 1 euro, omdat Amazon mij niet toestaat boeken via hun platform gratis aan te bieden).

Voor een download van één verhaal in een andere 19de-eeuwse vertaling: klik hier.

Voor een ander Gerard-verhaal in een vertaling van mijzelf: klik hier.