Geen vogel, geen vliegtuig

Michael Redgrave’s Londense opvoering van The Aspern Papers was in 1959 zo’n succes dat zijn toneelbewerking van Henry James’ novelle geëxporteerd werd naar Frankrijk, Nederland en Amerika – en in Londen 25 jaar later met een andere cast nog eens werd hernomen, weer met veel succes.

Van die eerste opvoering met Redgrave zelf in de hoofdrol kan ik op internet alleen twee foto’s uit Nederlandse kranten vinden:

De Telegraaf 12-05-1960

Daarnaast staat er een interessant artikel op de site van de Guardian – geen recensie, maar een voorbeschouwing zoals die ook over de Nederlandse productie werden geschreven. Redgrave vertelt daarin over de moeite die hij zich getroost heeft om de sfeer en de stijl van James’ novelle te behouden,

even to the extent of reproducing, or approximating, ‘the extraordinary convolutions’, as he calls them, ‘of Jamesian prose, which keeps one suspended, from comma to comma, awaiting the disclosure of key words, sometimes until the very ends of sentences.’

Algemeen Handelsblad 22-08-1959

De journalist ontwaart uiteindelijk een gelijkenis tussen de literaire begeerte van James’ hoofdpersoon Henry Jarvis, smachtend naar een vorm van contact met een bewonderde maar helaas al lang overleden auteur – en de gedreven vereenzelviging van Redgrave met de bewonderde James:

Michael Redgrave is standing by Henry Jarvis, the ‘H.J.’ of the play. Or Henry James is standing by H.J., and H.J. is standing by Michael Redgrave. By the end of the interview the fact and fiction of The Aspern Papers were so intermingled that I had to ask a Harrods doorman to direct me to the twentieth century.

(NB: Henry Jarvis is de naam die Redgrave in zijn toneelbewerking aan het mannelijke hoofdpersonage heeft gegeven. In James’ novelle wordt de naam van de hoofdpersoon nooit genoemd.)

He can act!

Van de tweede Londense opvoering in 1984 is meer beeldmateriaal op internet te vinden. Dat heeft wellicht te maken met de man die Michael Redgrave opvolgde in de hoofdrol: Superman.

NRC Handelsblad 16-03-1984
bron: Delpher

Het hele programmaboekje van die voorstelling, met veel foto’s en interessante teksten (en advertenties), is op deze site te bekijken. 

Uit die foto’s is al op te maken dat Clark Kent geen slechte figuur sloeg in een Jamesiaanse setting:

Volgens een biograaf had Reeve de rol te danken aan de James-verfilming The Bostonians, waarin hij een goede indruk had gemaakt op zijn tegenspeelster Vanessa Redgrave. De Britse pers was op voorhand sceptisch over de acteerkwaliteiten van deze jonge Hollywood-ster op de planken – maar Reeve zette een overtuigende Jarvis neer: ‘The Daily Telegraph put it simply, writing “He can act!”’  

Chris Nickson, Superhero: a biography of Christopher Reeve

De cast

De bezetting van de vrouwenrollen was al even interessant: de jongste van de twee personages, nicht Tina – de rol die in Nederland begin jaren 60 met veel succes door Caro van Eyck was gespeeld – ging naar Michael Redgrave’s dochter Vanessa.

Een van de manco’s van de filmversie The Lost Moment is dat Susan Hayward er te mooi uitziet voor het personage dat ze speelt. De Tina die James beschrijft, is een oudere, onverzorgde, weinig aantrekkelijke vrouw:

Her face was not young, but it was simple; it was not fresh, but it was mild. She had large eyes which were not bright, and a great deal of hair which was not ‘dressed’, and long fine hands which were – possibly – not clean. She clasped these members almost convulsively. 

Dan lijkt het niet voor de hand te liggen om die rol te geven aan een vrouw met de aristocratische uitstraling van een Redgrave; maar aan de foto’s te zien wist ze zich in deze voorstelling een passend soort slonzigheid aan te meten.

Ook de bezetting van de tweede vrouwenrol was een link met het verleden: de stokoude tante Juliana werd gespeeld door de inmiddels 71-jarige Wendy Hiller, die in 1959 juist had getekend voor de jongste van de twee vrouwenrollen (de Caro van Eyck-rol dus).

Dat zijn fraaie vormen van continuïteit in een stuk over het verlangen naar tastbaar contact met het verleden. Te meer nu die continuïteit komend jaar nog een staartje krijgt...

Zo de ouden zongen

Volgend jaar (en ik verheug me daarop) wordt aan deze keten weer een nieuwe schakel toegevoegd als Vanessa Redgrave de rol van de stokoude Juliana speelt in een nieuwe verfilming door Julien Landais. Nicht Tina wordt dan gespeeld door Joely Richardson. En dat is toevallig weer... de dochter van Vanessa Redgrave.

Jonathan Rhys Meyers is dan de acteur die in de voetsporen van Michael Redgrave en Christopher Reeve mag treden.

Regisseur Landais is mij totaal onbekend. Niet alleen mij: volgens Wikipedia is deze regisseur en acteur ‘best known for The Aspern Papers’. Dus vooral bekend van een film die nog moet uitkomen en waar bijna niemand van gehoord heeft. Landais heeft nog maar twee andere films op zijn naam staan, Shakki (hier te zien op Vimeo) en Der Doppelganger. Obscure films die zo op het eerste gezicht vooral opvallen door hun mix van glamour, literaire inspiratiebronnen en artistiekerige beeldtaal.

Verder is deze nieuwe filmversie van The Aspern Papers gebaseerd op een toneelbewerking door de Franse James-vertaler Jean Pavans. (Ik heb zijn vertaling van The Beast in the Jungle en The Figure in the Carpet weleens geraadpleegd om te zien hoe hij bepaalde passages heeft geïnterpreteerd.)

Of dat allemaal zal resulteren in een goede James-verfilming is afwachten. Ik ben benieuwd. Ook zonder Superman moet het toch kunnen lukken. Anders proberen we het over een jaar of dertig opnieuw, dan met Joely Richardson als de oude Juliana.

En aangezien de beide eerdere Redgrave-producties van The Aspern Papers in 1959 en 1984 misschien niet de aanleiding waren voor, maar toevallig toch wel steeds samenvielen met de publicatie van een Nederlandse vertaling van James’ novelle, wordt het volgend jaar wellicht ook tijd om weer eens een nieuwe vertaling van dat werk uit te brengen...